Ανδρική σιωπή και μοναξιά αιώνων

"Στο πλαίσιο μιας έρευνας ρωτήθηκαν, τη δεκαετία του 1990 σε ένα ηπειρώτικο χωριό τρεις άνδρες, τριών διαφορετικών γενεών, της ίδιας μάλιστα οικογένειας, «γιατί παντρεύονται οι άνθρωποι». Οι απαντήσεις αποτυπώνουν τις βαθιές αλλαγές που έχουν συντελεστεί τον 20ό αιώνα. Γράφει η ερευνήτρια: «Τρεις γενιές, στην ίδια οικογένεια, που προσπαθούν να συνεννοηθούν και να συμπορευτούν, αντιλαμβάνονται με τόσο διαφορετικό τρόπο το σκοπό της κοινής τους οικογενειακής πορείας. Ο παππούς, εβδομηντάρης κτηνοτρόφος, μου είπε: “Μα αυτός, παιδί μου, είναι ο σκοπός του ανθρώπου”. Ο γιος του, εγκατεστημένος στα Γιάννενα, αλλά στενά δεμένος με το χωριό, απάντησε: “Για να κάνουν παιδιά, να τα μεγαλώσουν, να τα μορφώσουν και να τα κάνουν χρήσιμους ανθρώπους στην κοινωνία”. Κι ο εικοσιπεντάχρονος εγγονός, καθηγητής σε γυμνάσιο στην Αθήνα, με διόρθωσε: Ο γάμος – μου είπε – και τα παιδιά δεν μπορούν να αποτελούν βασικό σκοπό. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να δημιουργηθεί με τη σύντροφό μας μια καλή σχέση, η οποία να βασίζεται στην ισότητα, στην ειλικρίνεια και την κατανόηση». Το βιβλίο της ψυχολόγου – ψυχοθεραπεύτριας Ελισάβετ Μπαρμπαλιού «Η επιστροφή του άνδρα. Λύνοντας τη σιωπή αιώνων» (εκδ. Πεδίο) που κυκλοφόρησε πρόσφατα αποτελεί σημαντική συμβολή στην κατανόηση των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων στη σημερινή Ελλάδα καθώς και των βαθιών μεταβολών τους που συντελέστηκαν σε διάστημα μικρότερο των 50-60 χρόνων. Η κατάργηση, φερ’ ειπείν, της προίκας, που υπήρχε από την αρχαιότητα, με το νόμο του 1983 που μετέβαλε άρδην το νομικό πλαίσιο των σχέσεων ανδρών και γυναικών, είναι ένα δείγμα αυτής της βαθιάς μεταβολής.Η συγγραφέας βλέπει το ζήτημα από την οπτική της κρίσης ταυτότητας του ανδρικού φύλου στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου κάνει ιστορική επισκόπηση, ξεκινώντας από την αρχαία Ελλάδα και περνώντας από τους ρωμαϊκούς χρόνους στο Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία, προκειμένου να εξετάσει το ζήτημα της ανδρικής ταυτότητας στη διαχρονία του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρατήρησή της περί διπλής και αντιφατικής, φαινομενικά τουλάχιστον, ταυτότητας «υποταγμένου – εξεγερμένου» που ανέπτυξε ο δυτικός άνθρωπος και ιδιαίτερα ο Έλληνας άνδρας στην Τουρκοκρατία καθώς, όσο πολλά είναι τα παραδείγματα σκοτωμένων ηρώων σε εξεγέρσεις, άλλο τόσο πολλά είναι και τα παραδείγματα ανθρώπων που ανέπτυξαν μια στρατηγική υποταγής για να επιβιώσουν. Από 'κει και πέρα, και περνώντας σιγά σιγά στους σημερινούς καιρούς, η Ελισάβετ Μπαρμπαλιού μιλάει για τους αυστηρά καθορισμένους ρόλους, τον πατέρα που είναι διαχρονικά απών είτε γιατί πολεμάει, είτε γιατί ξενιτεύεται, είτε γιατί απλώς δουλεύει εξαντλητικές ώρες και τη μητέρα που οργανώνει τα του σπιτιού βρίσκοντας σε αυτό το ρόλο μια δική της ταυτότητα. Τα σχήματα αναπαράγονται: ο γιος που έχει βιώσει την απουσία του πατέρα συνεχίζει στον ίδιο δρόμο αναζητώντας την κάλυψη του συναισθηματικού τραύματος μέσα από μια ταυτότητα επαγγελματικής επιτυχίας, διαιωνίζοντας το σχήμα του απόντος πατέρα και στη δική του οικογένεια. Για τις συναισθηματικές του ελλείψεις δεν μιλάει ποτέ και αναπτύσσει ένα ταυτοτικό μοντέλο βασισμένο στην επιδίωξη της προσφοράς μέσω της παροχής ασφάλειας στην οικογένεια, της αναζήτησης των τρόπων βιοπορισμού της κ.λπ. Αυτό μπορεί να ξεκινάει από το μοντέλο της ανδρείας στην αρχαιότητα, όπου ο άνδρας θυσιάζεται για την οικογένεια, την κοινωνία και την προσωπική του αναγνώριση και φτάνει στον ναυτικό των προηγούμενων δεκαετιών που πάλι θυσίαζε τη ζωή του για το καλό της οικογένειας ή τον παίκτη του χρηματιστηρίου που βρήκε εκεί, μέσα από μια διαστρέβλωση κάθε έννοιας αξίας, ένα άλλο πεδίο έκφρασης μαχητικότητας, ρίσκου, «θυσίας». Ταμπουρωμένος στους ρόλους αυτούς, ο άνδρας καλλιέργησε μία κουλτούρα σιωπής και αποξένωσης για αιώνες, ίδια και απαράλλαχτη από γενιά σε γενιά, βιώνοντας τη μοναξιά αυτού που αρνείται να σκεφτεί τον εαυτό του και να αντιμετωπίσει την καταπίεση των συναισθηματικών του αναγκών. Αυτή η σιωπή αιώνων αρχίζει και λύνεται στην εποχή μας, λόγω της εισόδου των γυναικών στη δημόσια σφαίρα και της συνεπακόλουθης ανδρικής αμηχανίας και κρίσης ταυτότητας. Οι άνδρες δεν ξέρουν να διαχειριστούν τις νέες καταστάσεις, αλλά και οι γυναίκες, όταν οι άνδρες προσπαθούν να συμμετάσχουν στα της οικιακής διαχείρισης, εστιάζουν συχνά στα λάθη των συζύγων τους, στη σχετική άγνοιά τους, γιατί και εκείνες υποσυνείδητα – ή και συνειδητά –, δεν θέλουν να μοιραστούν το παλιό πεδίο εξουσίας τους την ώρα που αυξάνουν την επιρροή τους στο καινούριο. Η κρίση των δομών είναι τόσο μεγάλη που ένας συστημικός θεραπευτής, λέει η συγγραφέας του βιβλίου, θα έμπαινε στον πειρασμό να αναρωτηθεί «μήπως τελικά ο άνδρας του δυτικού κόσμου – στον οποίο ανήκει και ο Έλληνας άνδρας – συνηθισμένος καθώς είναι στη συμπεριφορά του υποταγμένου – εξεγερμένου, υποσυνείδητα δημιούργησε αυτή την οικονομική κρίση, μια σύγχρονη μορφή πολέμου, προκειμένου να αναγκαστεί να βρει ουσιαστικές λύσεις. Λύσεις που αφορούν όχι μόνο την επιβίωσή του, αλλά και τη δημιουργία της νέας του ταυτότητας, η οποία θα τον φέρει σε επαφή με τα συναισθήματα και τις ανάγκες του, και θα τον βοηθήσει να ωριμάσει και να προχωρήσει στη ζωή του». Αν είναι έτσι, τα πράγματα είναι σοβαρότερα από ό,τι νομίζαμε!"

Βιβλιοφάγος