Μπερνάρντο Μπερτολούτσι: Αντίο στον μέγα κινηματογραφιστή

«Ο Κονφορμίστας», «Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι», «1900», «Ο τελευταίος αυτοκράτορας», «Τσάι στη Σαχάρα», είναι μερικές από τις εμβληματικές ταινίες που φέρουν την υπογραφή του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι. Ο σπουδαίος ιταλός κινηματογραφιστής έφυγε από τη ζωή στις 26 Νοεμβρίου 2018 σε ηλικία 77 ετών - τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας και βρισκόταν σταθερά σε αναπηρικό καροτσάκι. Το όνομά του ταυτίστηκε με το «Τελευταίο τανγκό στο Παρίσι», φιλμ για το οποίο εξασφάλισε την πρώτη του υποψηφιότητα για Όσκαρ Σκηνοθεσίας, με τον Μάρλον Μπράντο να αφήνει στίγμα ερμηνείας σε κάθε σκηνή της ταινίας. Με καριέρα 50 και πλέον ετών, κρίνοντας με τα δεδομένα της βιομηχανίας του θεάματος, σίγουρα ο Μπερτολούτσι δεν υπήρξε «ιδιαίτερα παραγωγικός» ως προς τον αριθμό των ταινιών του. Όσες δουλειές όμως έφεραν την υπογραφή του ήταν προσεγμένες ως και την τελευταία λεπτομέρεια, άρτια τεχνικά και αισθητικά. Είχε τη σπάνια ικανότητα να γράφει και να σκηνοθετεί πάντοτε με την ίδια επιτυχία.

Γεννήθηκε στην Πάρμα στην καρδιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1941, σε μια εποχή που η Ιταλία άλλαζε και αποκτούσε την εξωστρέφεια που είχε καταπνίξει το μουσολινικό καθεστώς. Σπούδασε στη Ρώμη, όπου έγινε διάσημος ως ποιητής –ήταν άλλωστε γιος του λογοτέχνη Ατίλιο Μπερτολούτσι– προτού στραφεί στο σινεμά, που τότε άνθιζε μέσα και από τα στούντιο της Cinecita. Η πρώτη του δουλειά ήταν ως βοηθός σκηνοθέτης, στο περίφημο «Accattone» του Πιερ Πάολο Παζολίνι, το 1961. Σε ηλικία 21 ετών κάθισε στη σκηνοθετική καρέκλα για το «La Commare Secca» (στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο «Βίαιος Θάνατος»). Από εκεί ξεκίνησε μια αληθινή εποποιία, που οδήγησε τον Μπερτολούτσι αλλεπάλληλες φορές στα Οσκαρ, καθιερώνοντάς τον ως σκηνοθέτη - σημείο αναφοράς για τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο και όχι μόνον. [caption id="attachment_70536" align="aligncenter" width="607"] Με τη Στεφανία Σαντρέλι στον «Κομφορμίστα», 1970[/caption] Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας ο νεαρός Μπερτολούτσι προκαλούσε αίσθηση. To 1964, με το δεύτερό του φιλμ, «Πριν την Επανάσταση», ενθουσίασε στις Κάννες. Και από εκεί άρχισε η πορεία προς την Αμερική. Το 1972 θα πήγαινε για πρώτη φορά στα Οσκαρ ως υποψήφιος για το βραβείο Διασκευασμένου Σεναρίου για τον «Κονφορμίστα». Ακολούθησε η υποψηφιότητά του για το «Τελευταίο τανγκό στο Παρίσι», που το έχασε από τον Τζορτζ Ρόι Χιλ για το «Κεντρί». Στα δύσκολα (από πολιτικής πλευράς) χρόνια της δεκαετίας του 1970, ο Μπερτολούτσι γύρισε το ταξικό «1900», με τους Ρόμπερτ ντε Νίρο και Ζεράρ Ντεπαρντιέ. Το 1984 τα παράτησε όλα για να γυρίσει το ντοκιμαντέρ «Ciao Enrico», ένα φροντισμένο αντίο στον θρυλικό ηγέτη της ιταλικής Αριστεράς, Ενρίκο Μπερλινγκουέρ. Και έπειτα ήρθε η χολιγουντιανή δόξα: Ο Μπερτολούτσι γράφει και σκηνοθετεί τον «Τελευταίο αυτοκράτορα» (1987), που την άνοιξη του 1988 φεύγει από την τελετή των Οσκαρ με 9 χρυσά αγαλματάκια, μεταξύ αυτών δύο για τον μεγάλο Ιταλό και βεβαίως αυτό της Καλύτερης Ταινίας. Ακολούθησε το εξαιρετικό «Τσάι στη Σαχάρα» («The Sheltering Sky», 1990) με τον Τζον Μάλκοβιτς και την Ντέμπρα Γουίνγκερ, που όμως υποτιμήθηκε από την Ακαδημία και έφτασε μόνο ως τις Χρυσές Σφαίρες. [caption id="attachment_70537" align="aligncenter" width="607"] Με τη Ντομινίκ Σαντά, στο «1900», 1976[/caption] Αν κάποιος προσπαθούσε να συνοψίσει το έργο του σε μία φράση, ήταν σίγουρα εκείνος που κατόρθωσε να γεφυρώσει το χάσμα που υπήρχε ανάμεσα στο Χόλιγουντ και στο σινεμά των προκατόχων του, όπως ο Παζολίνι ή ο Φελίνι. Ως το τέλος της καλλιτεχνικής του πορείας, συνέχιζε να απολαμβάνει μιας σπάνιας εμπιστοσύνης από τους πρωταγωνιστές του. Το 1993 γυρίζει τον «Μικρό Βούδα» με τον τότε ανερχόμενο αστέρα Κιάνου Ριβς, το 1996 σκηνοθετεί τη Λιβ Τάιλερ και τον Τζέρεμι Αϊρονς στο «Κλεμμένη ομορφιά», το 2003 ανακαλύπτει την Εβα Γκριν για τους «Ονειροπόλους» την ιστορία για έναν Αμερικανό που ζει στο Παρίσι του Μάη του 1968. Αυτό, δηλαδή, που κατά μία έννοια ήταν και ο ίδιος.