«Οδυσσέας» | 100 χρόνια από την έκδοση του αριστουργήματος του Jaymes Joyce

Πριν από 100 χρόνια, ένα μικρό βιβλιοπωλείο του Παρισιού εκδίδει τα πρώτα αντίτυπα ενός μυθιστορήματος που έμελλε να γίνει ένα από τα σημαντικότερα της σύγχρονης λογοτεχνίας. Προκλητικό, βλάσφημο, δυσκολοδιάβαστο. Αυτές είναι μερικές από τις πιο συνηθισμένες λέξεις με τις οποίες περιγράφει κανείς το «Οδυσσέας» του James Joyce. Κι όμως, περίπου ένα χρόνο νωρίτερα, την άνοιξη του 1921, η Sylvia Beach, η οποία ίδρυσε το βιβλιοπωλείο Shakespeare and Company στο Παρίσι, εκτίμησε ότι αυτό το έργο πρόκειται για αριστούργημα και πως μελλοντικά «θα κατατάσσεται μεταξύ των κλασικών στην αγγλική λογοτεχνία». Η ιστορία απέδειξε ότι είχε απόλυτο δίκιο!

Η ιστορία της έκδοσης του «Οδυσσέας»

Στις 2 Φεβρουαρίου 1922 η Sylvia Beach παραλαμβάνει τα πρώτα αντίτυπα του κορυφαίου μυθιστορήματος. Είναι η ημέρα των 40ων γενεθλίων του James Joyce και ένα από τα πρώτα αντίτυπα που καταφθάνουν στο βιβλιοπωλείο Shakespeare and Company είναι το δώρο της Sylvia Beach στον Ιρλανδό συγγραφέα για την ημέρα αυτή. Το εξώφυλλό είναι καλυμμένο με ένα μπλε χρώμα. Το μόνο που «σπάει» τη μονοχρωμία είναι ο τίτλος του βιβλίου και το όνομα του συγγραφέα - «ULYSSES» και λίγο πιο χαμηλά «BY JAMES JOYCE». Μόνο 1.000 αντίτυπα τυπώθηκαν από το Shakespeare and Company.

Σήμερα, 100 χρόνια από την πρώτη δημοσίευσή του, το «Οδυσσέας» του James Joyce κατέχει κορυφαία θέση στο «πάνθεον» της σύγχρονης λογοτεχνίας. Ο T.S. Elliot έγραψε το 1923 πως το μυθιστόρημα του Joyce είναι «η πιο σημαντική έκφραση που έχει βρει η σημερινή εποχή». Δεν συμμερίζονται όλοι την άποψή του όμως. Το έργο βρήκε και πολλούς επικριτές, ανάμεσά τους ακόμα και σπουδαίοι συγγραφείς της εποχής, όπως η Virginia Woolf, ενώ Μεγάλη Βρετανία και ΗΠΑ έφτασαν μέχρι και στην απαγόρευση της κυκλοφορίας του έργου, λόγω του ότι κρίθηκε άσεμνο το περιεχόμενό του.

Για να ολοκληρωθεί το μυθιστόρημα χρειάστηκαν επτά χρόνια, από το 1914 έως το 1921. Πρώτα κυκλοφόρησε στο Αμερικάνικο περιοδικό The Little Review από το 1918 έως το 1920. Με τη δημοσίευση του 13ου επεισοδίου, «Ναυσικά», το έργο οδηγήθηκε στα δικαστήρια, όπου και κρίθηκε άσεμνο και απαγορεύτηκε η περαιτέρω δημοσίευσή του. Το 1919, τμήματα του μυθιστορήματος έκαναν την εμφάνισή τους και στο Λονδίνο, στο λογοτεχνικό περιοδικό The Egoist, προτού απαγορευθεί και στο Ηνωμένο Βασίλειο η κυκλοφορία του βιβλίου. Μέχρι να φτάσουμε στον Φεβρουάριο του 1922. Ο Joyce είχε αποφασίσει πως το μυθιστόρημά του θα εκδοθεί ολόκληρο σε ένα βιβλίο, στα 40α του γενέθλια, από την εκδότη του στο Παρίσι Sylvia Beach. Και έτσι ακριβώς έγινε. Στις 2 Φεβρουαρίου 1922 το πρωί, το Shakespeare and Company παραλαμβάνει τα τρία πρώτα αντίτυπα του βιβλίου.

«Οδυσσέας» – Λίγα λόγια για το βιβλίο

Διαβάζοντας την ιστορία της έκδοσης του βιβλίου, είναι πολύ πιθανό να αναρωτιέσαι τι διηγείται ο «Οδυσσέας» και οδήγησε σε τόσο μεγάλο διχασμό απόψεων και απαγορεύσεις κυκλοφορίας. Όσο κι αν σου φανεί παράξενο, το μυθιστόρημα του James Joyce διηγείται μόλις μία ημέρα από τη ζωή των χαρακτήρων του, της 16ης Ιουνίου 1904. Το «Οδυσσέας», ή «Ulysses» στα αγγλικά, δεν είναι το όνομα κάποιου χαρακτήρα. Ο James Joyce το επέλεξε γιατί το μυθιστόρημά του περιγράφει μία διαφορετική, σύγχρονη οδύσσεια του πρωταγωνιστή του, στο Δουβλίνο. Η παραλληλισμοί με τους χαρακτήρες του επικού ποιήματος του Ομήρου δεν σταματούν εκεί, με τη δομή του έργου και τους χαρακτήρες να δανείζονται πολλά στοιχεία από την Οδύσσεια.

Πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ο Leopold Bloom, ο Οδυσσέας της ιστορίας, ο οποίος, όμως, κάθε άλλο παρά ήρωας είναι. Η σύζυγος του Leopold, Molly Bloom, είναι η σύγχρονη Πηνελόπη. Σε αντίθεση με την Πηνελόπη του Οδυσσέα, όμως, δεν είναι και η ίδια  πιστή. Όσο η ιστορία εξελίσσεται θα συναντήσεις και τον Τηλέμαχο, τον Πολύφημο και άλλους χαρακτήρες που αντιστοιχούν σε αυτούς του ομηρικού έπους. Οι παραλληλισμοί με την Οδύσσεια συνδυάζονται με σύγχρονα θέματα και γεγονότα και δίνονται με διαφορετικά στυλ γραφής, ειδικότερα στην αγγλική έκδοση.

Ένας από τους βασικούς παράγοντες που ξεχώρισαν το «Οδυσσέας» από οτιδήποτε άλλο στην εποχή του είναι η τεχνική του εσωτερικού μονόλογου που χρησιμοποιεί στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου ο James Joyce. Οι εσωτερικοί μονόλογοι που περιγράφει ο συγγραφέας έχουν χαρακτηριστεί ως μία από τις πιο πιστές λογοτεχνικές μεταφορές του τρόπου σκέψης ενός ανθρώπου. Παρότι πολλοί θα την βρουν χαοτική, αυτή η τεχνική ξεχωρίζει για τη ρεαλιστική προσέγγιση της ανθρώπινης συνείδησης. Επιπλέον, το μυθιστόρημα διακρίνεται για τα πολλαπλά αστεία και λογοπαίγνια και τις συνεχείς αναφορές σε άλλα έργα ή γεγονότα.

Ο Jaymes Joyce επέλεξε να συμπεριλάβει και πολλά «λάθη» στην αφήγησή του, με σκοπό να προκαλέσει τον αναγνώστη και να κάνει πιο απαιτητικό το έργο του. Για το λόγο αυτό έχουν ξεκινήσει και ένας άτυπος «πόλεμος» μεταξύ μελετητών του έργου. Το «Οδυσσέας» έχει επανεκδοθεί πολλές φορές και κανείς δεν μπορεί να συμφωνήσει με σιγουριά ποια λάθη πρέπει να διορθωθούν από το αρχικό κείμενο και ποια έχουν γίνει σκόπιμα από το συγγραφέα.

Ο «Οδυσσέας» σήμερα

Στις μέρες μας, το μυθιστόρημα του James Joyce συνεχίζει να προβληματίζει το αναγνωστικό κοινό. Πολλοί είναι αυτοί που δεν δοκιμάζουν να το ξεκινήσουν καν, ενώ άλλοι παρατούν το διάβασμά του πριν το τελειώσουν. Για άλλους, πάλι, το «Οδυσσέας» έχει αποκτήσει «καλτ» στάτους και κάθε χρόνο, στις 16 Ιουνίου (η ημέρα που περιγράφεται στο μυθιστόρημα) διοργανώνεται στο Δουβλίνο η Bloomsday. Για τους ανθρώπους της λογοτεχνίας πάντως, το «Οδυσσέας» θεωρείται σήμερα ένα από τα κορυφαία λογοτεχνικά έργα της ιστορίας.

Είσαι έτοιμος να ξεκινήσεις κι εσύ την πρόκληση του διαβάσματος αυτού του βιβλίου; Ανακάλυψε στο Public ο Ulysses, τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά.