26 Σεπτεμβρίου , 2017 • 3 MINS READ
Εκατό χρόνια από τη Ρωσική Επανάσταση: Ο E.H. Carr περιγράφει τις πρώτες της μέρες
Περίληψη: "Οι περισσότερες επαναστάσεις αποτυγχάνουν. Αν όμως πετύχουν, αλλάζουν το ρου της Ιστορίας, μετατρέπονται από δυο...
"Οι περισσότερες επαναστάσεις αποτυγχάνουν. Αν όμως πετύχουν, αλλάζουν το ρου της Ιστορίας, μετατρέπονται από δυο γραμμές στις σελίδες της σε μεγάλα κεφάλαια. Τέτοια περίπτωση ήταν, βέβαια, η Γαλλική Επανάσταση που, όχι απλώς πέτυχε, αλλά επέβαλε ένα μέρος των αιτημάτων της το οποίο και έγινε κοινός τόπος για τους επόμενους αιώνες.
Μια άλλη τέτοια περίπτωση είναι η Ρωσική Επανάσταση που πέτυχε επίσης, έστω και αν το σοβιετικό καθεστώς και τα αντίστοιχα καθεστώτα του ανατολικού μπλοκ κατέρρευσαν 70 χρόνια μετά. Τα προτάγματά της είναι πολύ νωρίς να κριθεί αν θα έχουν αντίκτυπο στην κοινωνική οργάνωση του μέλλοντος ή αν θα ξεθωριάσουν και θα ξεχαστούν οριστικά.
Οι επαναστάσεις, βέβαια, ιδίως όταν είναι κοινωνικές και λιγότερο όταν είναι εθνικές, δεν έχουν δύο μόνο πιθανές καταλήξεις, τη νίκη ή την ήττα. Δεν υπάρχει δηλαδή μόνο το σκέλος της επικράτησής τους ή μη, αλλά και το σκέλος του τι αποτύπωμα θα αφήσουν στο χρόνο παρά την ενδεχόμενη αποτυχία τους. Ή πάλι του ποια εκδοχή τους θα προκριθεί, σε περίπτωση επικράτησης.
Γιατί συνήθως, η μεγάλη δυσαρέσκεια που συνήθως προϋποτίθεται για να ξεσπάσει μια επανάσταση, έχει αρκετά συγκεχυμένο χαρακτήρα στον οποίο καλούνται να δώσουν μια πιο συγκεκριμένη μορφή οι πρωτεργάτες της ή αυτοί που οι καιροί τους έφεραν σε μια προνομιακή θέση. Αλλά και τούτο, πάντως, είναι κάπως σχετικό. Όπως καλά αντιλαμβανόμαστε διαβάζοντας το βιβλίο του E.H. Carr «Μικρή Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης» (σύνοψη του περίφημου εννιάτομου έργου του «Η Ιστορία της Σοβιετικής Ρωσίας») που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη σε ρέουσα μετάφραση του Ανδρέα Παππά, στην περίπτωση της Ρωσικής Επανάστασης το μεγαλύτερο ρόλο αρχικά έπαιξε ο ίδιος ο κόσμος, καθώς τα Σοβιέτ (εργατικά συμβούλια) ξεφύτρωναν το 1917 σαν τα μανιτάρια, και αυτό ερήμην των επικεφαλής της επανάστασης. Αυτή άλλωστε η συμμετοχή και η πρωτοβουλία του κόσμου ήταν που έδωσε το θάρρος στον Λένιν να πάει ένα βήμα παραπέρα και να μετατρέψει μια αστική κατ’ αρχήν επανάσταση, που απλώς θα καταργούσε το τσαρικό καθεστώς και θα εγκαθίδρυε κοινοβουλευτική δημοκρατία, σε «δημοκρατία των Σοβιέτ», όπου την εξουσία δεν θα έπαιρναν οι αστοί αλλά οι εργάτες και οι φτωχοί αγρότες.
Όλα αυτά δεν προέκυψαν βέβαια σε μια στιγμή: είναι απόρροια της καθυστέρησης της υπαίθρου και της έλλειψης παρακολούθησης, εκ μέρους του τσαρικού καθεστώτος, της βιομηχανικής επανάστασης που συντελούνταν στη Δύση, είναι επίσης απόρροια της μεγάλης κρίσης του καπιταλισμού που οδήγησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και του ίδιου του πολέμου. Η ρωσική κοινωνία έβραζε ήδη από δεκαετίες, ο Τσάρος δεν μπόρεσε να αντιληφθεί τη σοβαρότητα των πραγμάτων και, όταν οι συνθήκες συνηγορούσαν σε κάτι τέτοιο, ξέσπασε επανάσταση.
Αντίθετα με τα υπεραπλουστευμένα σχήματα που πολλοί δημοσιολογούντες έχουν στο μυαλό τους, ούτε ιδιαίτερα ισχυρό ήταν το καθεστώς στην αρχή, ούτε η πορεία του ήταν προδιαγεγραμμένη. Σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις έπαιξαν οι εισβολές των Γερμανών και των Πολωνών, ο εμφύλιος που ξέσπασε στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και η αδυναμία των Αμερικανών, των Ιαπώνων και άλλων, που είχαν οδηγήσει μεν το στόλο τους στο Βλαδιβοστόκ με σκοπό να κινηθούν στρατιωτικά, αδυνατούσαν όμως εντέλει να εμπλακούν σε πόλεμο με το νέο καθεστώς, λόγω της επικέντρωσής τους στο βασικό θέατρο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την Κεντρική Ευρώπη. Πολλά από αυτά τα γεγονότα σφυρηλάτησαν το φρόνημα και την ισχύ των μπολσεβίκων οι οποίοι, αρχικά, δεν αποτελούσαν απόλυτη πλειοψηφία στα εργατικά συμβούλια. Επίσης τους οδήγησαν, ενώ η αρχική πρόθεση μπορεί να ήταν και διαφορετική, σε όλο και πιο αυταρχικές ατραπούς, προκειμένου να ενδυναμώσουν τη χαλαρή εσωτερική ενότητα και την εξουσία τους. Από την άλλη μεριά ενδιαφέρον έχει ότι και οι δυτικοί δεν μπορούσαν εντελώς να ελέγξουν τους στρατούς και το ναυτικό τους καθώς μεγάλο μέρος των κληρωτών όχι μόνο δεν είχε διάθεση για έναν ακόμα πόλεμο την ώρα που ήταν ήδη τόσο ταλαιπωρημένο, αλλά έτρεφε και συμπάθεια για τον αγώνα των Ρώσων εργατών και αγροτών που ήθελαν να αλλάξουν ριζικά τα κοινωνικά δεδομένα.
Όλα αυτά, καθώς και τις εντάσεις – αλλά και τις εκκαθαρίσεις – που έλαβαν χώρα τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, μέχρι τη διαδοχή του Λένιν από τον Στάλιν, την προσπάθεια ενός πρωτόφαντου στα παγκόσμια χρονικά καθεστώτος να σταθεροποιηθεί, να ταΐσει τον πεινασμένο πληθυσμό, να απαλλαγεί από τις αυταπάτες του για εύκολη διεθνοποίηση της επανάστασης και να χτίσει κράτος και οικονομία, τα περιγράφει γλαφυρά και με ιστορική ακρίβεια ο Βρετανός ιστορικός και διπλωμάτης Έντουαρντ Χάλλετ Καρ. Καθώς σε λίγες εβδομάδες, στις 25 Οκτωβρίου (ή 7 Νοεμβρίου σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο) συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την ανάληψη της εξουσίας στη Ρωσία από τους επαναστάτες μπολσεβίκους, αξίζει κανείς να μελετήσει κάτω από την επιφάνεια τα γεγονότα της εποχής. Και να αξιολογήσει αυτή την επανάσταση, με την απόσταση του χρόνου, ως αυτό που πράγματι υπήρξε: ένα από τα μεγαλύτερα –κάποιος θα μπορούσε να πει και το μεγαλύτερο- ιστορικά γεγονότα του 20ού αιώνα."
Γιατί συνήθως, η μεγάλη δυσαρέσκεια που συνήθως προϋποτίθεται για να ξεσπάσει μια επανάσταση, έχει αρκετά συγκεχυμένο χαρακτήρα στον οποίο καλούνται να δώσουν μια πιο συγκεκριμένη μορφή οι πρωτεργάτες της ή αυτοί που οι καιροί τους έφεραν σε μια προνομιακή θέση. Αλλά και τούτο, πάντως, είναι κάπως σχετικό. Όπως καλά αντιλαμβανόμαστε διαβάζοντας το βιβλίο του E.H. Carr «Μικρή Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης» (σύνοψη του περίφημου εννιάτομου έργου του «Η Ιστορία της Σοβιετικής Ρωσίας») που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη σε ρέουσα μετάφραση του Ανδρέα Παππά, στην περίπτωση της Ρωσικής Επανάστασης το μεγαλύτερο ρόλο αρχικά έπαιξε ο ίδιος ο κόσμος, καθώς τα Σοβιέτ (εργατικά συμβούλια) ξεφύτρωναν το 1917 σαν τα μανιτάρια, και αυτό ερήμην των επικεφαλής της επανάστασης. Αυτή άλλωστε η συμμετοχή και η πρωτοβουλία του κόσμου ήταν που έδωσε το θάρρος στον Λένιν να πάει ένα βήμα παραπέρα και να μετατρέψει μια αστική κατ’ αρχήν επανάσταση, που απλώς θα καταργούσε το τσαρικό καθεστώς και θα εγκαθίδρυε κοινοβουλευτική δημοκρατία, σε «δημοκρατία των Σοβιέτ», όπου την εξουσία δεν θα έπαιρναν οι αστοί αλλά οι εργάτες και οι φτωχοί αγρότες.
Όλα αυτά δεν προέκυψαν βέβαια σε μια στιγμή: είναι απόρροια της καθυστέρησης της υπαίθρου και της έλλειψης παρακολούθησης, εκ μέρους του τσαρικού καθεστώτος, της βιομηχανικής επανάστασης που συντελούνταν στη Δύση, είναι επίσης απόρροια της μεγάλης κρίσης του καπιταλισμού που οδήγησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και του ίδιου του πολέμου. Η ρωσική κοινωνία έβραζε ήδη από δεκαετίες, ο Τσάρος δεν μπόρεσε να αντιληφθεί τη σοβαρότητα των πραγμάτων και, όταν οι συνθήκες συνηγορούσαν σε κάτι τέτοιο, ξέσπασε επανάσταση.
Αντίθετα με τα υπεραπλουστευμένα σχήματα που πολλοί δημοσιολογούντες έχουν στο μυαλό τους, ούτε ιδιαίτερα ισχυρό ήταν το καθεστώς στην αρχή, ούτε η πορεία του ήταν προδιαγεγραμμένη. Σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις έπαιξαν οι εισβολές των Γερμανών και των Πολωνών, ο εμφύλιος που ξέσπασε στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και η αδυναμία των Αμερικανών, των Ιαπώνων και άλλων, που είχαν οδηγήσει μεν το στόλο τους στο Βλαδιβοστόκ με σκοπό να κινηθούν στρατιωτικά, αδυνατούσαν όμως εντέλει να εμπλακούν σε πόλεμο με το νέο καθεστώς, λόγω της επικέντρωσής τους στο βασικό θέατρο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την Κεντρική Ευρώπη. Πολλά από αυτά τα γεγονότα σφυρηλάτησαν το φρόνημα και την ισχύ των μπολσεβίκων οι οποίοι, αρχικά, δεν αποτελούσαν απόλυτη πλειοψηφία στα εργατικά συμβούλια. Επίσης τους οδήγησαν, ενώ η αρχική πρόθεση μπορεί να ήταν και διαφορετική, σε όλο και πιο αυταρχικές ατραπούς, προκειμένου να ενδυναμώσουν τη χαλαρή εσωτερική ενότητα και την εξουσία τους. Από την άλλη μεριά ενδιαφέρον έχει ότι και οι δυτικοί δεν μπορούσαν εντελώς να ελέγξουν τους στρατούς και το ναυτικό τους καθώς μεγάλο μέρος των κληρωτών όχι μόνο δεν είχε διάθεση για έναν ακόμα πόλεμο την ώρα που ήταν ήδη τόσο ταλαιπωρημένο, αλλά έτρεφε και συμπάθεια για τον αγώνα των Ρώσων εργατών και αγροτών που ήθελαν να αλλάξουν ριζικά τα κοινωνικά δεδομένα.
Όλα αυτά, καθώς και τις εντάσεις – αλλά και τις εκκαθαρίσεις – που έλαβαν χώρα τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, μέχρι τη διαδοχή του Λένιν από τον Στάλιν, την προσπάθεια ενός πρωτόφαντου στα παγκόσμια χρονικά καθεστώτος να σταθεροποιηθεί, να ταΐσει τον πεινασμένο πληθυσμό, να απαλλαγεί από τις αυταπάτες του για εύκολη διεθνοποίηση της επανάστασης και να χτίσει κράτος και οικονομία, τα περιγράφει γλαφυρά και με ιστορική ακρίβεια ο Βρετανός ιστορικός και διπλωμάτης Έντουαρντ Χάλλετ Καρ. Καθώς σε λίγες εβδομάδες, στις 25 Οκτωβρίου (ή 7 Νοεμβρίου σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο) συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την ανάληψη της εξουσίας στη Ρωσία από τους επαναστάτες μπολσεβίκους, αξίζει κανείς να μελετήσει κάτω από την επιφάνεια τα γεγονότα της εποχής. Και να αξιολογήσει αυτή την επανάσταση, με την απόσταση του χρόνου, ως αυτό που πράγματι υπήρξε: ένα από τα μεγαλύτερα –κάποιος θα μπορούσε να πει και το μεγαλύτερο- ιστορικά γεγονότα του 20ού αιώνα."
