Η Ιλιάδα, η Οδύσσεια και ο «Αχιλλέας» της Πύλου

Η Σάρον Στόκερ και ο Τζακ Ντέιβις είναι ένα ζευγάρι αρχαιολόγων ιδιαίτερα έμπειρων που κινούνται ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι και την Πύλο, στην περιοχή της οποίας έσκαβαν για περισσότερα από 25 χρόνια. Συνεργάτες της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών της Αθήνας, μίας από τις παλιότερες ξένες αρχαιολογικές σχολές στη χώρα, με ιστορία 136 ετών, έκαναν τον Μάιο του 2015 μια σπουδαία ανακάλυψη: βρήκαν έναν ασύλητο τάφο του 1450 π.Χ., περίπου, που ανήκε σε πολεμιστή και που συνοδευόταν από 1400 και πλέον κτερίσματα. Ο τάφος βρέθηκε κοντά στο ανάκτορο του Νέστορα και έγινε διεθνώς γνωστός ως ο τάφος του «Γρύπα – Πολεμιστή», καθώς ένας γρύπας (μυθολογική μορφή με σώμα λιονταριού και κεφάλι αετού) απεικονίζεται σε πλακίδιο που βρέθηκε στα πόδια του νεκρού. Προ ημερών ανακοίνωσαν ένα σημαντικό εύρημα στο οποίο δεν είχε αρχικά δοθεί προτεραιότητα, καθώς δεν μπορούσε να προσδιοριστεί η αξία του πριν καθαριστεί και συντηρηθεί, ενώ υπήρχαν χρυσά, ασημένια και χάλκινα αντικείμενα τα οποία είχαν ήδη συγκεντρώσει την προσοχή.Το αντικείμενο αυτό είναι ένας σφραγιδόλιθος από αχάτη, ένα είδος χαλαζία, ημιπολύτιμου λίθου δηλαδή, μήκους 3,5 περίπου εκατοστών. Το μικρό αυτό αντικείμενο φέρει απεικόνιση μιας μονομαχίας τριών πολεμιστών, με εκείνον που είναι μόνος του να νικά και να σκοτώνει τους δύο άλλους. Η εικόνα είναι σκαλισμένη εκπληκτικά, απεικονίζοντας την κάθε λεπτομέρεια, σε τέτοιο βαθμό που οι ειδικοί να αρχίσουν να αναρωτιούνται αν εκείνη την εποχή είχε ανακαλυφθεί ο μεγεθυντικός φακός (που χρειαζόταν αναμφισβήτητα και στον χαράκτη και στον θεατή της εικόνας, προκειμένου να την απολαύσει σε όλο της το εύρος), κάτι που ως τώρα δεν έχει διαπιστωθεί. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα από τα καλύτερα δείγματα της τέχνης του Αιγαίου εκείνης της περιόδου και κορυφαίο επίσης δείγμα μικροτεχνίας. Ο σφραγιδόλιθος αυτός, που ήταν κατάλληλος να σφραγίσει πηλό και κερί, πρέπει να είχε κατασκευαστεί στην Κρήτη, λένε οι δύο αρχαιολόγοι. Εργασία τέτοιας ποιότητας δεν είχε παρατηρηθεί πουθενά αλλού στην ελληνική ενδοχώρα, εκείνη την εποχή. Ενώ πολέμαρχοι της περιόδου, όπως ο συγκεκριμένος πολεμιστής, χρησιμοποιούσαν πολύτιμα κρητικά αντικείμενα προκειμένου να προβάλουν το γεγονός ότι ανήκαν σε μία ελληνόφωνη ελίτ του πρώιμου μυκηναϊκού πολιτισμού, του πρώτου στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Όπως γράφουν οι New York Times σε εκτενές σχετικό τους δημοσίευμα, οι απόγονοι αυτής της γενιάς, ένα αιώνα αργότερα, θα έχτιζαν τα μεγάλα παλάτια της Πύλου, των Μυκηνών και της Τίρυνθας. Για να ξαναγυρίσουμε όμως στον σφραγιδόλιθο, φαίνεται ότι αυτός δενόταν στον καρπό του χεριού. Έναν τέτοιο, άλλωστε, σαν ρολόι χεριού, έχει και ο ήρωας της απεικόνισης πάνω στον σφραγιδόλιθο! Ο «Γρύπας – Πολεμιστής» ωστόσο θέτει μερικά καίρια ερωτήματα άλλου τύπου. Το βασικότερο είναι αν η σκηνή αυτή της μάχης, που ανακαλεί αντίστοιχες σκηνές από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, περιγράφει κάποιο γεγονός που ενδεχομένως συνέβαλε στην προφορική παράδοση η οποία εντέλει οδήγησε στα έργα του Ομήρου.Ο πειρασμός μιας τέτοιας σύνδεσης είναι μεγάλος αλλά είναι και απατηλός, λένε οι αρχαιολόγοι. Άλλοτε, αρχαιολόγοι σαν τον Ερίκο Σλίμαν, χωρίς δεύτερη σκέψη, έβλεπαν σε τέτοιες απεικονίσεις την αφήγηση ιστορικών γεγονότων. Σήμερα οι ειδικοί απλώς παραδέχονται ότι αν υποθέσουμε πως η καταστροφή της Τροίας υπήρξε πράγματι ιστορικό γεγονός τοποθετούμενο περί το 1200 π.Χ, θα μπορούσε να διασωθεί στην προφορική παράδοση για πέντε αιώνες, μέχρι να προκύψουν για πρώτη φορά τα ομηρικά έργα σε γραπτή μορφή, κάπου στα 700 π.Χ. Αν μάλιστα συνυπολογίσουμε ότι ορισμένοι ομηρικοί στίχοι παραπέμπουν σε γλωσσικές εκφράσεις αποτυπωμένες σε γραμμική Β΄, η οποία χρονολογείται από το 1450 π.Χ. (διάδοχος της Γραμμικής Α΄ που χρησιμοποιήθηκε από τους Μινωίτες) και χάνεται γύρω στα 1200 π.Χ., μπορούμε να υποθέσουμε ότι η προφορική παράδοση που οδηγεί στα ομηρικά έπη, εκτείνεται σε διάστημα έως και επτά αιώνων.Από το σημείο όμως αυτό, μέχρι του να συμπεράνουμε ότι στο σφραγιδόλιθο αυτό απεικονίζεται λ.χ. ο Αχιλλέας ή ο Έκτορας, υπάρχει απόσταση. Οι αρχαιολόγοι πριν από πενήντα χρόνια, θα το έκαναν αβασάνιστα. Όπως όμως λέει ο Φριτς Μπλέικολμερ, ειδικός στην αιγαιακή τέχνη και προερχόμενος από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, «πρέπει να κάνουμε τα δικά μας λάθη, όχι τα δικά τους». Σε κάθε περίπτωση, τέτοιου είδους «λάθη», όπως και τέτοιου είδους αντικείμενα, ανεξαρτήτως του τι πράγματι εξιστορούν, μπορούν και μας κάνουν να ονειρευόμαστε.