Ηττημένος ή ανίκητος;

Ο Γιάνης Βαρουφάκης εκδικείται, με ένα γλαφυρό πορτρέτο των ευρωπαϊκών παρασκηνίων, κάποιους από τους πρωταγωνιστές του με τους οποίους διαπραγματεύτηκε και ηττήθηκε. Στο καινούριο του βιβλίο, ο Γιάνης Βαρουφάκης επίλεξε άλλον ελληνικό, από τον πρωτότυπο αγγλικό του τίτλο. Στα αγγλικά χρησιμοποίησε ως τίτλο το Adults in the Room, «Ενήλικοι στο δωμάτιο», δηλαδή, φράση που είχε χρησιμοποιήσει πρώτη η Κριστίν Λαγκάρντ, υπονοώντας ανωριμότητα εκ μέρους κάποιων εκ των πρωταγωνιστών στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και τους δανειστές της, το 2015. Στα ελληνικά, το βιβλίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες (εκδ. Πατάκης) με τον τίτλο Ανίκητοι Ηττημένοι και υπότιτλο «Για μια Ελληνική Άνοιξη μετά από ατελείωτους μνημονιακούς χειμώνες».

Πυροδότησε αντεγκλίσεις

Το βιβλίο αυτό πρόλαβε να διχάσει πριν ακόμα κυκλοφορήσει στην Ελλάδα. Πριν από λίγο καιρό μερίδα του ελληνικού Τύπου δημοσίευσε αποσπάσματα του βιβλίου, που είχε ήδη βγει στα αγγλικά, και τα οποία επικεντρώνονταν σε διαλόγους της εποχής, στους οποίους συμμετείχε και ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας. Για το υπόλοιπο βιβλίο, που είναι και ογκωδέστατο (832 σελίδες!) ελάχιστα πράγματα γράφτηκαν στον ελληνικό Τύπο. Το πράγμα έφτασε όμως μέχρι τη Βουλή, οδηγώντας σε αντεγκλήσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης.Ο Τύπος στο εξωτερικό, όμως, ελάχιστα στάθηκε στα εν λόγω αποσπάσματα. Στάθηκε σε αυτό που κυρίως είναι το βιβλίο, ή τουλάχιστον σε αυτό που κυρίως θέλει να είναι: μια κριτική των βαθέων μηχανισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποκάλυψη των τρόπων λειτουργίας τους. Σύμφωνα με τον αριστερής κατεύθυνσης γνωστό αρθρογράφο της εφημερίδας Guardian, Πολ Μέισον, πρόκειται ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία πολιτικών απομνημονευμάτων όλων των εποχών! Γιατί αυτό; Για πολλούς λόγους, ο κυριότερος όλων είναι ότι ο Γιάνης Βαρουφάκης κατέγραψε (κυρίως με το κινητό του) μεγάλο μέρος των συνομιλιών, των διαπραγματεύσεων και των συνεδριάσεων του Eurogroup (Υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης), αποκαλύπτοντας σήμερα στο ευρύ κοινό, μέσω του βιβλίου του, πράγματα που λέγονται αλλά δεν εμφανίζονται ποτέ ούτε σε ανακοινωθέντα, ούτε σε επίσημες δηλώσεις, ούτε καν υπό τη μορφή «διαρροών». Ειδικά το Eurogroup είναι ο πιο μυστικοπαθής ευρωπαϊκός θεσμός, καθώς εκεί δεν τηρούνται ούτε πρακτικά ενώ, όπως αποκαλύπτεται και στο βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη, συχνά οι επίσημες δηλώσεις που ακολουθούν τις συνεδριάσεις του είναι εκ διαμέτρου αντίθετες με όσα έχουν διαμειφθεί πίσω από τις κλειστές του πόρτες. Και ταυτόχρονα πρόκειται για έναν από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς με τις μεγαλύτερες αποφασιστικές αρμοδιότητες και τη μεγαλύτερη σημασία στη λειτουργία της Ένωσης.

Η αγγλόφωνη έκδοση

Αυτό ήδη δημιουργεί μια εντελώς άλλη αντιμετώπιση του βιβλίου από το αγγλόφωνο (και γενικότερα ευρωπαϊκό) κοινό στο οποίο κατ’ αρχήν απευθύνεται ο συγγραφέας του βιβλίου. Ενώ δηλαδή στην Ελλάδα, στο επίπεδο του δημόσιου πολιτικού λόγου τουλάχιστον, το όνομα του Γιάνη Βαρουφάκη συνδέεται κυρίως με τη διαμάχη για το αν «στοίχισε» και «πόσο φόρτωσε το λογαριασμό» η διαπραγμάτευση που έκανε ο ίδιος το 2015 με τους δανειστές, ο μέσος ευρωπαίος αναγνώστης, καθώς και κομμάτι της πολιτικής τάξης άλλων χωρών, που δεν αντιμετωπίζουν τα δεινά οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, ενδιαφέρεται κυρίως για το δημοκρατικό έλλειμμα και τη συγκέντρωση –μη κοινοβουλευτικά ελεγχόμενης- εξουσίας που παρατηρείται ολοένα και περισσότερο στους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς, οι οποίοι επιβάλλουν τη θέλησή τους και στις επιμέρους ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Από αυτή την άποψη το παράδειγμα της Ελλάδας έγινε εμβληματικό. Όχι μόνο η διακοπή της ρευστότητας και το κλείσιμο των τραπεζών, αλλά και η γενικότερη πολιτική καρότου και μαστιγίου (αλληλεγγύη ως προς την παροχή νέων δανείων και ρευστότητας και συμπεριφορά σκληρού δανειστή ως προς τα ανταλλάγματα που έχουν τη μορφή ιδιαίτερα επώδυνων μέτρων λιτότητας που έριξαν κατά 25% το ελληνικό Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, βυθίζοντας στην ανέχεια μεγάλα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας) άλλαξε τον τρόπο που ο μέσος Ευρωπαίος βλέπει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενώ δηλαδή διακηρυγμένος στόχος θεσμών όπως του Eurogroup είναι η διατήρηση και εμπέδωση της εμπιστοσύνης των αγορών στο κοινό νόμισμα, με την ελληνική περίπτωση διακυβεύτηκε κάτι σπουδαιότερο: η εμπιστοσύνη των ευρωπαίων πολιτών στην Ευρώπη. Τουλάχιστον με αυτό τον τρόπο βλέπει ο Γιάνης Βαρουφάκης το Brexit, ισχυρίζεται δηλαδή –και δεν είναι ο μόνος- ότι η ψήφος των Βρετανών για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση επηρεάστηκε από τα όσα έγιναν στην Ελλάδα. Ο συγγραφέας του βιβλίου τα αναλύει αυτά εκτενώς. Εμείς αξίζει όμως να σταθούμε και σε μία άλλη διάσταση του πονήματός του. Ο Γιάνης Βαρουφάκης, κρατώντας μια στάση αποστασιοποίησης και υπεροψίας, συμπεριφερόμενος δηλαδή τόσο στις διαπραγματεύσεις όσο και γενικότερα όχι ως καταχρεωμένος Έλληνας που προσέρχεται ως ικέτης, αλλά ως Ευρωπαίος και μάλιστα ειδικότερος γνώστης των θεμάτων από τους συνομιλητές του και ομολόγους του, μπορεί να προκάλεσε τη μήνη των άλλων Υπουργών Οικονομικών, ωστόσο κέρδισε τη δυνατότητα, ίσως και το δικαίωμα θα λέγαμε, να τους κρίνει εκ των υστέρων με ευθύτητα, χωρίς φόβο και πάθος. Και τούτο είναι ένα πολύ σημαντικό κέρδος για τον αναγνώστη του βιβλίου που, εκτός από σπαρταριστούς διαλόγους, μπορεί να απολαύσει και εξαιρετικές, λογοτεχνικού βεληνεκούς περιγραφές των άλλων πρωταγωνιστών του δράματος. Του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, του Γερούν Ντάισελμπλουμ και όλων των άλλων. Τους οποίους μάλιστα δεν τους βλέπει ως εχθρούς, ούτε ως μόνο καλούς ή μόνο κακούς, τους βλέπει με άλλα λόγια με τα μάτια ενός αποστασιοποιημένου κριτή, με τα μάτια θα λέγαμε ενός πεζογράφου που θέλει να αποδώσει τους περίπλοκους ψυχισμούς των ηρώων του. Και ως προς αυτό θυμίζει έναν άλλο οικονομολόγο, ακόμα πιο διάσημο, τον Τζον Μέιναρντ Κέυνς. Ο Κέυνς, που θεωρείται από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους του 20ού αιώνα, δίνοντας μάλιστα το όνομά του στη θεωρία του κεϋνσιανισμού, που και ο ίδιος ο Γιάνης Βαρουφάκης επικαλείται, είχε ένα σπουδαίο αφηγηματικό ταλέντο το οποίο δεν αξιοποίησε πολύ. Έγραψε όμως το Δρ Μέλχιορ: ένας ηττημένος εχθρός (περιέχεται στο Δύο αναμνήσεις από το Μπλούμσμπερι στο Παρίσι, εκδ. Άγρα 2017) όπου φιλοτεχνεί ένα θαυμάσιο πορτρέτο των διαπραγματευτών στο τέλος ενός άλλου πολέμου, που δεν ήταν μόνο οικονομικός: ο Κέυνς είχε συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις της Διάσκεψης του Παρισιού, που κατέληξε στη Συνθήκη των Βερσαλλιών με την οποία τερματίστηκε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Και περιγράφει γλαφυρά τους ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων που συμμετείχαν σε αυτές όπως τον Λόιντ Τζορτζ, τον Ζορζ Κλεμανσώ και τον Γούντροου Γουίλσον. Ίσως να μην είναι τυχαίο που ο γιος ενός άλλου διάσημου οικονομολόγου, γνωστός οικονομολόγος και αυτός, ο Τζέιμς Γκαλμπρέιθ, βοήθησε τον Γιάνη Βαρουφάκη στην εκπόνηση του περίφημου Plan X (τι θα γινόταν σε περίπτωση Grexit). Σε κάθε περίπτωση, είτε θεωρηθεί ηρωικός είτε θεωρηθεί μοιραίος, ο Γιάνης Βαρουφάκης μπορεί να ελπίζει ότι έστω και αν έχασε τη μάχη, τα βιβλία του τουλάχιστον θα συνεχίζουν να επηρεάζουν και να διαβάζονται. Άλλωστε ούτε ο Κέυνς, που συνεχίζει να διαβάζεται, είναι σήμερα της μόδας...

Προπαράγγειλε σήμερα κιόλας το δικό σου αντίτυπο στα Public!