210 χρόνια Charles Dickens: Τα βιβλία που άφησαν εποχή

Ο Charles Dickens, γνωστός στην Ελλάδα, μέσα από τα κλασσικά του βιβλία, με το ελληνοποιημένο "Κάρολος Ντίκενς", είναι ένας συγγραφέας που έχει στο "βιογραφικό" του πολλά βιβλία, παρά το γεγονός πως οι περισσότεροι γνωρίζουμε τα πολύ δημοφιλή. Για την ακρίβεια, όποτε ακούει κανείς το όνομα Dickens, αυτομάτως στο μυαλό του σχηματίζονται εικόνες της Βικτωριανής Αγγλίας με πυκνή ομίχλη, κρύο, ημίψηλα καπέλα και βέβαια… παιδική εκμετάλλευση.

Βασικός υπεύθυνος για αυτή την εικόνα δεν είναι άλλος από τον Όλιβερ Τουίστ, ίσως το πιο γνωστό μυθιστόρημα του Dickens, αλλά και τα "Hard Times", "Nicholas Nickleby" και βέβαια το "David Copperfield". Παραβλέποντας την τάση του Dickens να βάζει φανταστικά ονοματεπώνυμα για τίτλους βιβλίων του, στα βιβλία αυτά ο συγγραφέας δίνει στον αναγνώστη μια πολύ καλή εικόνα – τι άλλο; – της δικής του προσωπικής "τραγικής" ιστορίας!

Παιδική ηλικία

Ο Charles Dickens δεν πέρασε την παιδική του ηλικία "στα πούπουλα" – τουλάχιστον όχι όλη. Γεννήθηκε σαν… χτες (7/2/1812) στο Portsmouth, μια πόλη στη νότια πλευρά της Αγγλικής ακτογραμμής. Σε ηλικία 12 χρονών είδε τον πατέρα του να φυλακίζεται για χρέη και τον ίδιο να αναγκάζεται να δουλέψει σε εργοστάσιο κατασκευής βερνικιών για παπούτσια, κάτι που άφησε ανεξίτηλα σημάδια στον χαρακτήρα του. Η οικογένειά του είχε "μετακομίσει" στη φυλακή μαζί με τον πατέρα του, ενώ ο ίδιος ζούσε στο σπίτι μιας "οικογενειακής φίλης" και δούλευε 10ωρα για να πληρώνει το "ενοίκιο"! Μάλιστα, ενώ ο πατέρας του αποφυλακίστηκε λίγους μήνες αργότερα, ο ίδιος δεν επέστρεψε αμέσως στο σπίτι του, με την ίδια τη μητέρα του να μην είναι ιδιαιτέρως θερμή – τουλάχιστον όχι άμεσα – σε αυτό! Τόσο αυτή η κατάσταση, όσο και οι συνθήκες που βίωσε, έβαλαν αρκετά "λιθαράκια" στο οικοδόμημα της ψυχοσύνθεσης του Dickens και αποτέλεσαν πυλώνες στο μετέπειτα έργο του, με την παιδική εργασία, τις συνθήκες διαβίωσης της εργατικής τάξης, το εκπαιδευτικό σύστημα της Αγγλίας, ακόμη και την οπτική του προς τις γυναίκες η οποία, μετά τη συμπεριφορά της ίδιας του της μητέρας, δεν ήταν και η καλύτερη. Μάλιστα ο ίδιος περιγράφει, στο πιο αυτοβιογραφικό έργο του, το David Copperfield, την ζοφερή κατάσταση την οποία είχε βιώσει με τα λόγια: "Δε μπορώ να θυμηθώ πως είχα καμία συμβουλή, καμία νουθεσία, καμία ενθάρρυνση, καμία παρηγοριά, καμία βοήθεια, καμία υποστήριξη, κανενός είδους, από κανέναν […]"!

Όπως είναι φανερό, ο Dickens ακολούθησε τον "κανόνα" του Mark Twain, "γράψε για αυτά που ξέρεις". Η τύχη του τον έβαλε σε αρκετές περιπέτειες από μικρή ηλικία ώστε να ξέρει αρκετά πράγματα και να έχει να γράψει. Το αποτέλεσμα το βλέπουμε στα πιο γνωστά του βιβλία. Προφανώς κανείς δεν λέει πως ο Dickens έζησε όλα όσα εξιστορεί στα μυθιστορήματά του – αλλιώς δεν θα λέγονταν "μυθιστορήματα" – αλλά αυτά που έζησε ήταν αρκετά για να αποτελέσουν τον σπόρο για μερικά από τα πιο εμβληματικά έργα της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα.

Ένα άλλο βιβλίο του Dickens, το οποίο πολλοί γνωρίζουν μεν, αλλά επίσης πολλοί δεν γνωρίζουν πως είναι δικό του, είναι το "Great Expectations", ελληνιστί "Μεγάλες Προσδοκίες". Το βιβλίο έχει μεταφερθεί τόσο στη μεγάλη οθόνη όσο και στη μικρή αρκετές φορές, άλλες ακολουθώντας πιστά το πρωτότυπο και άλλες παίρνοντας μια πιο "ελεύθερη" απόδοση. Η ιστορία ξεκινά με… τι άλλο; Ένα πάμφτωχο ορφανό αγόρι, τον Pip, και ένα (πανέμορφο) κορίτσι της ανώτερης τάξης, την Estella. Αν έχεις δει κάποια ταινία, ειδικά αυτήν του 1998 με τον Ethan Hawke και την Gwyneth Paltrow, ξέρεις για τι μιλάμε. Συντριβάνι…

Επανάσταση!

Στα χρόνια της ζωής του Dickens, βέβαια, η Ευρώπη βρισκόταν σε αναβρασμό. Τόσο η γιγάντωση της βιομηχανικής επανάστασης, όσο και οι κοινωνικές ανακατατάξεις, οι οποίες έλαβαν δραματική μορφή στην Γαλλία και την Επανάσταση. Όποιος έχει διαβάσει το βιβλίο, ακόμη κι αν δεν το θυμάται, σίγουρα θα θυμάται τις πρώτες του σειρές: "ήταν οι καλύτεροι καιροί, ήταν οι χειρότεροι καιροί, ήταν η εποχή της σοφίας, ήταν η εποχή της ανοησίας, ήταν τα χρόνια της πίστης, ήταν τα χρόνια της δυσπιστίας, ήταν η εποχή του φωτός, ήταν η εποχή του σκότους, ήταν η άνοιξη της ελπίδας, ήταν ο χειμώνας της απελπισίας". "A Tale of Two Cities" ("Ιστορία Δύο Πόλεων"). Η ιστορία διαδραματίζεται στο Παρίσι και στο Λονδίνο, ακολουθώντας την ζωή του Doctor Manette, την φυλάκισή του στη Βαστίλλη, την περίοδο της "τρομοκρατίας" ή "βασιλείας του τρόμου", της εποχής του Ροβεσπιέρου και της επαναστατικής ζέσης (ή, καλύτερα, παράνοιας) η οποία οδήγησε χιλιάδες στη γκιλλοτίνα. Προφανώς ο Dickens, αν και δεν είχε τόσο επαναστατικές βλέψεις, σίγουρα πίστευε πως η αριστοκρατία της Αγγλίας, η οποία βάσει του πολιτικού συστήματος της Βρετανίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική και την εξουσία, και η ανικανότητά της οδηγούσαν την χώρα στην καταστροφή.

Merry Christmas με Dickens

Καθόλου περιέργως για την εποχή, ο Dickens άρχισε να ενδιαφέρεται για το μεταφυσικό και ειδικότερα για "φαντάσματα" και "πνεύματα". Σε αυτό το "κάδρο" τοποθετείται άνετα και το αειθαλές "A Christmas Carol" ("Μια Χριστουγεννιάτικη ιστορία"), στην οποία ο πασίγνωστος Σκρουτζ – ο Εμπενίζερ, όχι ο Μακ Ντακ της Disney – δέχεται την επίσκεψη του φαντάσματος του συνεταίρου του, αλλά και των πνευμάτων των τριών Χριστουγέννων (Περασμένων, Τωρινών, Μελλοντικών), οι οποίοι αναλαμβάνουν να του δείξουν το πραγματικό νόημα της ημέρας αυτής. Το βιβλίο αυτό είναι το πιο δημοφιλές για την κινηματογραφική και τηλεοπτική βιομηχανία, καθώς είναι σίγουρα το βιβλίο του Dickens με τις περισσότερες "μεταφορές" σε μεγάλη και μικρή οθόνη. Το πιο ενδιαφέρον είναι πως ο Dickens το έγραψε "στα γρήγορα" για να προλάβει τα Χριστούγεννα του 1843, κάτι το οποίο κατάφερε, με το βιβλίο να κυκλοφορεί στις 19 Δεκεμβρίου του 1843 – και μέχρι τις 25 ήταν sold out! Μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα, είχαν ήδη κυκλοφορήσει (και εξαντληθεί) 13 εκδόσεις! Επίσης αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός πως η έκφραση "Merry Christmas" προέρχεται από αυτό το βιβλίο. Επίσης, η "εικόνα" της καλοσύνης, της φιλανθρωπίας και των χαρούμενων Χριστουγέννων διαμέσου της γενναιοδωρίας είναι μεν παλαιότερες ιδέες, οι οποίες όμως παγιώθηκαν μέσα από αυτό το βιβλίο στον Αγγλοσαξονικό κόσμο (Βρετανία και ΗΠΑ). Ο Dickens ακολούθησε με ακόμη δύο Χριστουγεννιάτικα βιβλία, το "The Chimes" το 1844 και το "The Cricket on the Hearth" το 1845, χωρίς όμως να φτάσουν την επιτυχία του πρώτου

Το καλύτερο βιβλίο του Dickens;

Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα βιβλία του, όμως, είναι το "Bleak House" ("Ζοφερός Οίκος"). Μπορεί να μην το ξέρεις, μπορεί να μην το έχεις ξανακούσει καν, αλλά το Bleak House αποτελεί ή το χειρότερο βιβλίο του Dickens ή το καλύτερό του. Αριστούργημα ή… τερατούργημα, το Bleak House είναι ένα από τα βιβλία που αξίζει να διαβάσεις μόνο και μόνο για να μπεις περισσότερο στο μυαλό του συγγραφέα, αλλά και να αποκτήσεις μια καλύτερη εικόνα για την Βικτωριανή Αγγλία, τον τρόπο λειτουργίας του δικαστικού της συστήματος, αλλά και τη δυσκολία που είχαν οι "χαμηλές" κοινωνικές τάξεις και οι φτωχοί της εποχής να "βρουν το δίκιο τους" μέσω της δικαστικής οδού.

The Dickens Legacy

Δε θα μπορούσαμε, όμως, να μη σταθούμε στα βιβλία που τον έκαναν πασίγνωστο στα πέρατα της υφηλίου και τα οποία "ανάγκασαν" μέχρι και τη βασίλισσα Βικτώρια να ξενυχτήσει για να τα διαβάσει: "Oliver Twist" ("Όλιβερ Τουίστ"), "Hard Times" ("Δύσκολοι Καιροί"), "David Copperfield" ("Ντέιβιντ Κόπερφιλντ"). Το Oliver Twist αποτελεί το δεύτερό του μυθιστόρημα, το οποίο εστιάζει στην παιδική εκμετάλλευση και αποτελεί ορόσημο για την πείνα και τη μιζέρια που επέφερε η Βιομηχανική Επανάσταση στη χώρα που την γέννησε. Το θέμα αυτό συνεχίζει και απασχολεί τον συγγραφέα και στο Hard Times, το οποίο εστιάζει στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Αγγλία κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, των εννοιών της "ευμάρειας" και της "ηθικής" οι οποίες σπανίως ταυτίζονται στον πραγματικό κόσμο, αλλά και της φιλοσοφίας του "ωφελιμισμού", η οποία ήταν πολύ δημοφιλής εκείνη την περίοδο και η οποία συνέχισε να καθοδηγεί το βρετανικό εκπαιδευτικό σύστημα μέχρι και τα τέλη του περασμένου αιώνα. Με άλλα λόγια, στηλιτεύει τη σχολή της "απόλυτης λογικής" και εκθειάζει την αξία του συναισθήματος στις ζωές των ανθρώπων.

Το τρίτο βιβλίο από αυτή την "ομάδα", το David Copperfield – το οποίο "κανονικά" φέρει τον μακρόσυρτο τίτλο "The Personal History, Adventures, Experience and Observation of David Copperfield the Younger of Blunderstone Rookery (Which He Never Meant to Publish on Any Account)" – είναι περισσότερο αυτοβιογραφικό παρά μυθοπλασία. Ο Dickens πατάει γερά στα θεμέλια της δικής του ζωής, γράφοντας πραγματικά όσα βίωσε από την βρεφική ηλικία μέχρι και την ενηλικίωση, τα οποία προφανώς διανθίζει με φανταστικές διηγήσεις και γεγονότα τα οποία (μάλλον) δεν συνέβησαν στην πραγματικότητα. Όπως και να έχει, όμως, και σε αυτό το βιβλίο είναι φανερή η πάλη των τάξεων στην Αγγλία, οι ιδιαιτερότητες του δικαστικού συστήματος – στο οποίο οι ίδιοι οι δικαστές αποτελούσαν μέλη της αριστοκρατίας ή των ανώτερων τάξεων και έβλεπαν τις χαμηλότερες τάξεις με περιφρόνηση, καθώς καλούνταν επί καθημερινής βάσεως να "δικάζουν" υποθέσεις τέτοιων ανθρώπων – και η αδικία που πολλές φορές αποδιδόταν από αυτό, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία της Βικτωριανής εποχής, αλλά και ένα από τα πιο "αναγνωρίσιμα" θέματα του Dickens, η παιδική εργασία!

Τελικά εσύ πόσα από τα κλασσικά βιβλία του Charles Dickens έχεις διαβάσει; Ο Άγγλος συγγραφέας αυτός έχει το μοναδικό προνόμιο να έχει πολλά από τα βιβλία του σε συνεχή κυκλοφορία από την πρώτη τους έκδοση μέχρι και σήμερα, επομένως δεν θα δυσκολευτείς να βρεις αυτά που λείπουν από τη βιβλιοθήκη σου, στα ράφια του κοντινότερού σου Public ή στις σελίδες του public.gr! Τώρα είναι η ευκαιρία να συμπληρώσεις τη συλλογή σου!