8 Μαρτίου: Γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Γυναικών

Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας υπάρχει, εκτός του προφανούς, δηλαδή να τιμά και να γιορτάζει τις κοινωνικές, πολιτικές αλλά και οικονομικές κατακτήσεις της γυναίκας, πολύ περισσότερο για να μας υπενθυμίζει πως… αυτά που σήμερα θεωρούνται αυτονόητα, κάποτε ήταν αυτονόητο πως… δεν ίσχυαν! Η θέση της γυναίκας στις κοινωνίες ανά τον κόσμο δεν ήταν καθόλου "αυτονόητη"! Μπορεί σήμερα η "μάχη" να συνεχίζεται, αλλά στο πολύ κοντινό παρελθόν, η μάχη αφορούσε πολύ πιο θεμελιώδη πράγματα!

Αποικίες της Αμερικής, 1776

Η Abigail Adams αποφασίζει να γράψει ένα γράμμα στον σύζυγό της, John Adams, μετέπειτα πρόεδρο των νεοσύστατων Ηνωμένων Πολιτειών, εν μέσω της Αμερικανικής Επανάστασης. Σε αυτό το γράμμα, η Abigail ανησυχεί για τη θέση των γυναικών στην νέα χώρα και γράφει: "θυμηθείτε τις κυρίες και να είστε περισσότερο γενναιόδωροι και θετικοί σε αυτές, απ' ότι ήταν οι πρόγονοί σας. Μη δώσετε τόσο απεριόριστη δύναμη στα χέρια των συζύγων. Θυμηθείτε, όλοι οι άνδρες θα ήταν τύραννοι αν μπορούσαν. Εάν δεν δώσετε ειδική προσοχή και φροντίδα για τις κυρίες, είμαστε αποφασισμένες να ξεκινήσουμε επανάσταση, και δεν θα θεωρήσουμε τους εαυτούς μας δέσμιους κανενός νόμου για τον οποίο δεν έχουμε φωνή ή εκπροσώπηση."

Αυτό είναι ένα από τα πρώτα ιστορικά ντοκουμέντα για τη θέση των γυναικών παγκοσμίως – πέρα από ιστορίες που μας έρχονται από την αρχαιότητα. Η Abigail ανησυχούσε για τη θέση των γυναικών στην νέα χώρα η οποία επρόκειτο να σχηματιστεί, και είχε απόλυτο δίκιο. Η επιστολή της γράφτηκε το 1776 και πέρασαν δεκαετίες αγώνων για να αποκτήσουν αυτή τη "φωνή" και "εκπροσώπηση" την οποία επιζητούσαν.

Ψήφος!

Το δικαίωμα ψήφου στα Αγγλικά ονομάζεται "suffrage". Αυτή η λέξη στιγμάτισε τους υποστηρικτές του κινήματος για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών για δεκαετίες. Στα Αγγλικά "suffragette" και στα Ελληνικά με την ατυχή προσαρμογή "σουφραζέττες", οι υποστηρικτές του κινήματος απέκτησαν ένα υποτιμητικό προσωνύμιο. Το δικαίωμα ψήφου, όμως, παρέμενε προνόμιο των λευκών ανδρών. Ιστορικά, από την Αρχαία Ελλάδα οι μόνοι που είχαν δικαίωμα ψήφου ήταν οι ενήλικοι άνδρες, αλλά τους επόμενους αιώνες το δικαίωμα ψήφου μικρή σημασία είχε, παγκοσμίως, μιας και οι κοινωνίες ήταν οργανωμένες γύρω από "βασιλείς", "αυτοκράτορες" και άλλους τοπικούς άρχοντες. Καθώς, όμως, οι κοινωνίες άρχισαν να στρέφονται προς τη δημοκρατία (σε διάφορες μορφές), η ψήφος έγινε κάτι το οποίο είχε σημασία!

Μεταφερόμαστε στο 1654, πάνω από έναν αιώνα πριν την επιστολή της Abigail Adams, και βρίσκουμε την Marie Guyart, μια Γαλλίδα καλόγρια η οποία βρισκόταν στον Καναδά και είχε επαφή με τους ιθαγενείς. Σε δική της επιστολή παρατηρεί πως "αυτές οι θηλυκές αρχηγοί είναι γυναίκες με κύρος ανάμεσα στους αγρίους, και έχουν αποφασιστική ψήφο στα συμβούλια. Παίρνουν αποφάσεις εκεί, όπως οι άνδρες, και αυτές είναι ακόμη και που διόρισαν τους πρώτους πρέσβεις για να διαπραγματευτούν ειρήνη." Η φυλή για την οποία μιλούσε ήταν οι Iroquois οι οποίοι, όπως και αρκετές άλλες φυλές, είχαν μητριαρχικό σύστημα στο οποίο οι κληρονομιές και οι οικογενειακές γραμμές ακολουθούσαν τις θηλυκές απογόνους!

Στις ΗΠΑ οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου, με τη 19η Τροπολογία, η οποία ψηφίστηκε το… 1920! Σε κάποιες πολιτείες, βέβαια, όπως στο New Jersey, οι γυναίκες είχαν αποκτήσει δικαίωμα ψήφου από το 1776, το οποίο όμως ανακλήθηκε το 1807! Ιστορικά, η πρώτη περιοχή που κατοχύρωσε μόνιμα το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες ήταν τα Pitcairn Islands το 1838, ενώ το πρώτο κράτος ήταν η Νορβηγία το 1913! Υπήρξαν και κάποιες κτήσεις του Βρετανικού στέμματος οι οποίες προηγήθηκαν, όπως η Νέα Ζηλανδία και η Αυστραλία, ή όπως το Isle of Man, νησίδα μεταξύ Ιρλανδίας και Βρετανίας, όπου οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου, αρκεί να είχαν ιδιοκτησία γης στο όνομά τους!

Φυλλομετρούμε την ιστορία και βρίσκουμε και τα… αντιπαραδείγματα, όπως μια από τις χώρες που έμειναν τελευταίες στο δικαίωμα ψήφου των γυναικών, μόλις στο 1944, και δεν είναι άλλη από τη… Γαλλία! Αλλά και η χώρα μας δεν πήγε… μπροστά, μιας και η πλήρης εξίσωση της ψήφου των γυναικών έγινε το 1952 (αν και για τοπικές εκλογές ίσχυε, για εγγράμματες γυναίκες, από το 1930). Αλλά το… Όσκαρ σίγουρα πηγαίνει στη Σαουδική Αραβία, η οποία "αποδέχθηκε" να δώσει δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες το… 2015!

Γυναίκες και Μόρφωση

Γυρνάμε ανάποδα το ρολόι του χρόνου, ψάχνοντας να βρούμε τις πιο σημαντικές στιγμές, στον χώρο της εκπαίδευσης, για τις γυναίκες. Δεν θα φτάσουμε, βέβαια, στην αρχαιότητα και την Υπατία, αλλά μπορούμε να σταματήσουμε στο μακρινό 1237, όταν η Bettisia Gozzadini πήρε πτυχίο νομικής από το Πανεπιστήμιο της Bologna, ενώ λίγο αργότερα ξεκίνησε να διδάσκει νομική στο ίδιο πανεπιστήμιο. Η Ιταλία φαίνεται πως ήταν ιδιαιτέρως… νορμάλ για το γυναικείο φύλο, καθώς βρίσκουμε αρκετές γυναίκες να διδάσκουν σε πανεπιστήμια και τον 14ο αλλά και τον 15ο αιώνα. Η "τιμή" αυτή περνά και στην Ισπανία για τον 16ο αιώνα, επίσης με αρκετές γυναίκες σε πανεπιστήμια. Τους επόμενους αιώνες, βρίσκουμε όλο και περισσότερες χώρες και πανεπιστήμια να δέχονται γυναίκες στις τάξεις τους, αλλά και ως καθηγήτριες. Αλλά πρέπει να φτάσουμε στον 18ο αιώνα για να βρούμε σχολεία τα οποία να δέχονται κορίτσια. Μια τέτοια περίπτωση είναι και στην τσαρική Ρωσία, όπου η Μεγάλη Αικατερίνη άνοιξε δωρεάν σχολεία (δημοτικά και γυμνάσια) για κορίτσια. Στη χώρα μας, το 1834 η βασική εκπαίδευση γίνεται υποχρεωτική για αγόρια και κορίτσια, ενώ ιδρύονται και τα πρώτα ιδιωτικά σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για κορίτσια. Τα πανεπιστήμια άνοιξαν για τις γυναίκες το 1890, ενώ το 1917 ανοίγουν τα πρώτα δημόσια γυμνάσια θηλέων.

Το κίνημα του Φεμινισμού

Το φεμινιστικό κίνημα δεν έχει σαφή εκκίνηση, ούτε απολύτως προσδιορισμένο περιεχόμενο. Το βρίσκουμε να ξεκινά τον 19ο αιώνα, αλλά οι στόχοι του διέφεραν ανάλογα με τη χώρα και την εκάστοτε κοινότητα. Το πρώτο "κύμα" του φεμινισμού οργανώνεται και αφορά κυρίως τα δικαιώματα και τη θέση των λευκών γυναικών μέσης και ανώτερης τάξης, ενώ εστιάζει σε θέματα όπως η πολιτική ισότητα, το δικαίωμα ψήφου, το δικαίωμα ιδιοκτησίας, ελευθερίες και δικαιώματα μέσα στο "σπίτι", αλλά και σε επιχειρήσεις. Βασικά πράγματα τα οποία, κάποια εντελώς και κάποια σχεδόν εντελώς, πλέον είναι αυτονόητα. Προχωρώντας στον χρόνο, συναντάμε το δεύτερο "κύμα" του φεμινισμού, το οποίο συνέχισε τη μάχη κατά διαφόρων ανισοτήτων, αλλά έβαλε στην "πάλη" και γυναίκες άλλων τάξεων, άλλων φυλών και γυναίκες άλλων χωρών οι οποίες αναζητούσαν υποστήριξη για τα δικά τους δικαιώματα. Το δεύτερο κύμα του φεμινισμού ξεκίνησε στις αρχές των 60s και συνέχισε για περίπου δύο δεκαετίες, στον "δυτικό" κόσμο. Στις αρχές των 90s, όμως, το κίνημα μετασχηματίζεται και εκεί ξεκινά το τρίτο κύμα! Αυτό το κύμα έχει και ένα περίεργο χαρακτηριστικό: δεν είναι απολύτως σαφές το τι ακριβώς είναι, όπως βρίσκουμε να γράφει η μελετητής του φεμινισμού Elizabeth Evans. Ξεκινά με την ενηλικίωση της Generation X και ασπάζεται τη διαφορετικότητα και την ατομικότητα, ενώ εμπεριέχει και έννοιες όπως το sex positivity, το vegetarianism, τον eco-feminism και τον transfeminism, μεταξύ άλλων. Αλλά η πιο σημαντική έννοια, πιθανώς, είναι αυτή του "intersectionality", η οποία περιγράφει την κατάσταση κατά την οποία οι γυναίκες βιώνουν "στρώματα καταπίεσης", τα οποία προκαλούνται από το φύλο, τη φυλή ή την τάξη τους. Πλέον βρισκόμαστε στο τέταρτο κύμα του φεμινισμού, το οποίο ξεκινά περί το 2012 και εστιάζει στην ενίσχυση της θέσης της γυναίκας, μεγαλύτερη ισότητα, αλλά και στην απαλλαγή από βαθιά ριζωμένες κοινωνικές ανισότητες. Πλέον η "μάχη" αναζητά, για παράδειγμα, την εξίσωση των αμοιβών, την κατάργηση του "αόρατου ταβανιού" για την ανέλιξη των γυναικών σε θέσεις ευθύνης και εξουσίας, αλλά ακόμη και την απελευθέρωση των ανδρών από την καταπίεση της εικόνας του "ισχυρού" φύλου και της τοξικής αρρενωπότητας.

#MeToo

Τα τελευταία χρόνια, βρίσκουμε και ένα τεράστιο κίνημα το οποίο φέρνει στο φως μια ιδιαιτέρως προβληματική κατάσταση: την σεξουαλική παρενόχληση – και προφανώς οτιδήποτε πέραν αυτού. Ξεκίνησε στις ΗΠΑ με την υπόθεση Weinstein, το 2017, αλλά εξαπλώθηκε σε πολλές χώρες και αποκάλυψε, μέσω του hashtag #metoo, το μέγεθος του προβλήματος αλλά και ενθάρρυνε πολλές γυναίκες να αποκαλύψουν τέτοιες συμπεριφορές, ακόμη και μετά από χρόνια σιωπής. Το κίνημα βρήκε βάση και στη χώρα μας, με γνωστές συνέπειες. Το πιο σημαντικό επίτευγμα του κινήματος MeToo, όμως, είναι η υποστήριξη των θυμάτων σεξουαλικής βίας και η μη ενοχοποίηση του θύματος. Το παρόν βρίσκει τις γυναίκες να έχουν μεγάλη υποστήριξη και να μη φοβούνται να καταγγείλουν και να αποκαλύψουν προβληματικές συμπεριφορές.

Ο φεμινισμός σήμερα και το μέλλον του κινήματος

Η σημερινή εποχή, όσο κι αν έχουν περάσει αιώνες αγώνων, έχει πολλά περιθώρια βελτίωσης. Μπορεί οι γυναίκες του 2022 να μην μάχονται για να πάνε στο πανεπιστήμιο ή ακόμη και στο δημοτικό, ούτε για να ψηφίσουν, αλλά η ισότητα των δύο φύλων ακόμη δεν είναι κεκτημένο. Για παράδειγμα, ο πρώτος νόμος για την ενδοοικογενειακή βία πέρασε το 2006, ενώ μόλις το 2018 επικυρώθηκε η σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Επίσης σημαντικός είναι και ο ορισμός του βιασμού, ο οποίος ψηφίστηκε το 2019 και συμπεριλαμβάνει την έννοια της συναίνεσης. Στο "σήμερα" όμως βρίσκουμε και την αύξηση των γυναικοκτονιών, σε ιδιαιτέρως ανησυχητικό βαθμό. Σίγουρα έχουμε προχωρήσει πολύ, σίγουρα έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας.