Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες: Τι πρέπει να γνωρίζουν όλοι οι γονείς

Τι εννοούμε με τον όρο «μαθησιακές δυσκολίες»; Πού οφείλονται οι μαθησιακές δυσκολίες και ποιες είναι οι ενδείξεις τους; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των παιδιών που έχουν μαθησιακές δυσκολίες και κυρίως πώς αυτές μετατρέπονται σε «μαθησιακές ευκολίες»;Ο ειδικός παιδαγωγός Φώτης Παπαναστασίου, συγγραφέας του βιβλίου "Μαθησιακές Ευκολίες", δίνει απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, σε κάτι που έχει εξελιχθεί σε πολύ σοβαρό πρόβλημα που απασχολεί πολλές οικογένειες και συγχρόνως έχει αποδειχθεί τα τελευταία χρόνια ότι επηρεάζει καθοριστικά την ακαδημαϊκή επιτυχία των παιδιών. Με την είσοδό του στο σχολείο το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με μια νέα πραγματικότητα και πρωτόγνωρες κοινωνικές συνθήκες, όπου καλείται να ανταποκριθεί σε ένα απαιτητικό και περίπλοκο μαθησιακό έργο. Ορισμένα παιδιά, παρόλο που δεν παρουσιάζουν εμφανώς προβλήματα στην ανάπτυξη, δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στη μαθησιακή διαδικασία. Η έγκαιρη ανίχνευση των μαθησιακών δυσκολιών του παιδιού, όπως η δυσλεξία, η δυσαριθμησία, η δυσκολία στην ανάγνωση κ.λπ., είναι καθοριστικής σημασίας για τη σχολική ζωή του.

Μαθησιακές δυσκολίες στη γραφή

Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες συχνά εμφανίζουν προβλήματα και στην παραγωγή του γραπτού λόγου, με τη μορφή αδυναμίας κατά τη γραφή ή τη γραπτή έκφραση παρά την ηλικία και το νοητικό τους δυναμικό (Παντελιάδου, 2000). Οι δυσκολίες στη γραφή δεν είναι αποτέλεσμα ελλιπούς εκπαίδευσης και εμφανίζονται σε όλες τις φάσεις του γραπτού λόγου – ορθογραφία, λεξιλόγιο, περιεχόμενο, γραφοκινητικές δεξιότητες, οργάνωση και δομή. Ο αριθμός των μαθητών που παρουσιάζουν δυσκολίες στη γραφή είναι μεγαλύτερος από αυτόν των μαθητών με δυσκολίες στην ανάγνωση και αντιστοιχεί στο 10%-34% του μαθητικού πληθυσμού.

Χαρακτηριστικά της δυσκολίας στη γραφή

Η δυσκολία στη γραφή είναι μια Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία που εκδηλώνεται ως ασυνήθιστη επίμονη δυσκολία του μαθητή να παραγάγει αναγνώσιμη γραφή με το χέρι. Εκδηλώνεται μέσα από μια σειρά χαρακτηριστικών δυσκολιών. Πιο συγκεκριμένα, το παιδί: • Δεν κρατάει τα εργαλεία γραφής (μολύβια, στιλό, μαρκαδόρους κτλ.) με σωστό τρόπο. • Γράφει έξω από τα πλαίσια του τετραδίου. • Δυσκολεύεται να γράψει πάνω στις γραμμές του τετραδίου. • Δεν αφήνει κενά ανάμεσα στις λέξεις. • Παρουσιάζει καθρεπτική γραφή ή/και ανάποδη φορά γραφής. • Κάνει πολλά ορθογραφικά λάθη, ακόμα και σε λέξεις που συστηματικά έχει διδαχτεί. • Κάνει πολλά γραμματικά λάθη όσον αφορά τις φωνές και τους χρόνους των ρημάτων. • Χρησιμοποιεί αδικαιολόγητα συχνά τη γόμα. • Συγχέει γράμματα που παρουσιάζουν ομοιότητες ως προς τη μορφή, τη φορά, τον ήχο και το σχήμα. • Τα γράμματά του στις γραπτές εργασίες είναι δυσανάγνωστα. • Δεν χρησιμοποιεί παραγράφους. • Δεν ολοκληρώνει τις προτάσεις του. • Δεν χρησιμοποιεί λογική ή χρονική αλληλουχία στα γραπτά του. • Χρησιμοποιεί μόνο κοινόχρηστες λέξεις. • Δεν συμμετέχει ενεργά σε γραφοκινητικές δραστηριότητες. • Υπάρχει ακαταστασία στα γραπτά του. • Μπερδεύει τη σειρά των σελίδων στο τετράδιο. • Παρουσιάζει δείγματα τηλεγραφικής γραφής. • Δεν τελειώνει τις γραπτές του εργασίες. • Αρνείται να συμμετάσχει σε γραπτές εργασίες που είναι ογκώδεις και απαιτούν χρόνο. • Αδυνατεί να αποτυπώσει τις σκέψεις του στον γραπτό λόγο. • Έχει λάθος στάση καρπού και σώματος και θέση του τετραδίου κατά τη γραφή. Οι δυσκολίες του παιδιού στη γραφή δεν ισοδυναμούν πάντα με Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία. Μπορεί να είναι απλώς απόρροια του φαινομένου της κακογραφίας – πρόκειται για κακή, πρόχειρη και γρήγορη γραφή. Συνήθως, ο μαθητής που κάνει δυσανάγνωστα γράμματα δεν διορθώθηκε από τον εκπαιδευτικό ή τους γονείς κατά τα πρώτα μαθητικά χρόνια. Τα χαρακτηριστικά ενός μαθητή με κακογραφία είναι τα εξής: • Δεν κάνει πολλά ορθογραφικά λάθη. • Όταν δίνει την απαραίτητη προσοχή στο γραπτό του, αυτό δεν παρουσιάζει άσχημη εικόνα. • Τα γράμματά του είναι άνισα ως προς το μέγεθος και δυσανάγνωστα. • Δυσκολεύεται να τηρήσει κατά τη γραφή τα πλαίσια του τετραδίου. • Δυσκολεύεται να γράψει πάνω στις γραμμές του τετραδίου.

Ενδεικτικές προτάσεις αντιμετώπισης των δυσκολιών στη γραφή

Το πρόγραμμα παρέμβασης για την αντιμετώπιση των δυσκολιών στη γραφή επικεντρώνεται στην ενίσχυση των γραφοσυμβολικών δεξιοτήτων στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου. Στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η υποστηρικτική διδασκαλία εστιάζεται στην έκφραση και στην παραγωγή του γραπτού λόγου. Στη συνέχεια παρουσιάζεται μια σειρά από ενδεικτικές στρατηγικές αντιμετώπισης των δυσκολιών στη γραφή. Καλό θα είναι ο εκπαιδευτικός: • Να επιτρέπει στον μαθητή να γράφει με το μολύβι ή το στιλό που τον διευκολύνει και δεν του δημιουργεί περαιτέρω προβλήματα. • Να επιτρέπει στον μαθητή να χρησιμοποιεί τριποδική λαβή κατά τη γραφή, αν κρίνεται σκόπιμο. • Να επιτρέπει στον μαθητή να γράφει με ίσια ή καλλιγραφικά γράμματα και γενικά να χρησιμοποιεί όποιο στυλ/μορφή γραψίματος του είναι πιο οικείο και του ταιριάζει καλύτερα. • Να δίνει στο παιδί να κάνει προγραφικές ασκήσεις. • Να μειώνει τις γραπτές εργασίες που δίνει στον μαθητή και κυρίως το μέγεθος της αντιγραφής για το σπίτι. • Να δίνει περισσότερο χρόνο στον μαθητή για να ολοκληρώσει τη γραπτή του εργασία. • Να δίνει στον μαθητή την ευκαιρία να αυτοδιορθώνεται. • Να δίνει στον μαθητή να διορθώσει γραπτό με λάθη που έχει πληκτρολογήσει ο ίδιος. • Να δίνει στον μαθητή να κάνει ασκήσεις λεπτής κινητικότητας. • Να ζητά από τον μαθητή να βρει τις διαφορές ανάμεσα σε δύο εικόνες, κρατώντας το κεφάλι του σταθερό. • Να επιτρέπει στον μαθητή να γράψει σε διαφορετικής υφής επιφάνειες με το δάχτυλο, όπως είναι ο αφρός ξυρίσματος ή η άμμος πάνω στο θρανίο. • Να δίνει στο παιδί να ξεπατικώσει πάνω σε ρυζόχαρτο γράμματα, λέξεις και στη συνέχεια προτάσεις από καρτέλες. • Να μην τιμωρεί τον μαθητή για τη δυσανάγνωστη γραφή του. Αντίθετα, να τον επιβραβεύει και τον ενθαρρύνει σε κάθε προσπάθειά του για αναγνώσιμη γραφή. • Να θυμάται πως η συνεχής και αδιάκοπη αντιγραφή κειμένων δεν βοηθά. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι μαθητές με δυσκολίες στη γραφή έχουν επίσης περιορισμένες μεταγνωστικές δεξιότητες. Δυσκολεύονται να επιλέξουν και να εφαρμόσουν τις κατάλληλες στρατηγικές για την παραγωγή γραπτού λόγου. Αδυνατούν να παρακολουθήσουν και να ελέγξουν την επίδοσή τους, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου καλύπτουν οι ασκήσεις παρέμβασης και υποστήριξης, οι οποίες έχουν δοκιμαστεί για πολλά χρόνια σε παιδιά με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, με θε- τικά και πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Οι ασκήσεις προβάλλονται με αύξοντα βαθμό δυ- σκολίας και πολυπλοκότητας –από τις απλές στις πιο σύνθετες– και χωρίζονται σε έξι κατηγο- ρίες (οπτικής αντίληψης, ακουστικής αντίληψης, μνήμης, φωνητικής ενημερότητας, γραπτού και αφηγηματικού λόγου, αναγνωστικής ευχέρειας και κατανόησης). Οι ασκήσεις, με χρωματιστές ει- κόνες και στοιχεία, μοιάζουν με παιχνίδι, κάνοντας τη λύση τους μια ευχάριστη μαθησιακή ευ- κολία. Οι «Μαθησιακές Ευκολίες» του Φώτη Παπαναστασίου είναι αισθητικά ένα εξαιρετικά προ- σεγμένο βιβλίο και σίγουρα ένα πολύτιμο βοήθημα για γονείς και εκπαιδευτικούς που θέλουν να στηρίξουν ουσιαστικά τη μάθηση των παιδιών και να ενισχύσουν την πρόοδο και τις επιτυχίες τους στο σχολείο.