21 Μαΐου , 2018 • 4 MINS READ
Βραβεία Βιβλίου Public: η Αθήνα, οι λογοτέχνες, ο πολιτισμός της
Περίληψη: Υπάρχουν συγγραφείς διεθνώς και αυτό παρατηρείται ακόμα πιο συχνά στο αστυνομικό μυθιστόρημα, που συνδέουν το...
Υπάρχουν συγγραφείς διεθνώς και αυτό παρατηρείται ακόμα πιο συχνά στο αστυνομικό μυθιστόρημα, που συνδέουν το έργο τους με μία μόνο πόλη. Που συνήθως είναι και η γενέθλια πόλη τους. Ο Τζορτζ Πελεκάνος λ.χ. τοποθετεί τα μυθιστορήματά του στην Ουάσινγκτον, όπου γεννήθηκε. Ο Τζέιμς Ελρόι στο Λος Άντζελες, επίσης γενέθλιο τόπο και γι’ αυτόν. Το ίδιο και ο Ζαν-Κλοντ Ιζό, που τοποθετούσε τα βιβλία του στη Μασσαλία. Υπάρχουν και εκείνοι που υιοθετούν μια πόλη: όπως ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ που γεννήθηκε στη Χιχόν αλλά έχει και μεξικάνικη καταγωγή, ο οποίος τοποθετεί τις ιστορίες του στην Πόλη του Μεξικού.
Ή όπως ο Πέτρος Μάρκαρης, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη, έχει καταταγεί όμως ως συγγραφέας της Αθήνας, όπου ζει και τοποθετεί κατά κανόνα τα μυθιστορήματά του. Σε μια σειρά εκπομπών-ντοκυμαντέρ που είχε γυρίσει και προβάλει το σπουδαίο για τον πολιτισμό γαλλογερμανικό τηλεοπτικό κανάλι Arte, με θέμα μια πόλη μέσα από έναν συγγραφέα, την Αθήνα, πράγματι, είχε εκπροσωπήσει ο Μάρκαρης. Η Αθήνα ωστόσο έχει πλούσιο παρελθόν στη λογοτεχνική της εκπροσώπηση. Παρότι το μυθιστόρημα δεν έχει μακρά παράδοση στην Ελλάδα, ήδη στον 19ο αιώνα τα κείμενα της λογοτεχνίας που την περιγράφουν δεν είναι λίγα. Ο Μιχαήλ Μητσάκης, λ.χ., περιγράφει την Ομόνοια του 1890 στη "Νυχτερινή Ζωγραφιά", του, κάτι που θα επαναλάβει 90 χρόνια αργότερα, αλλά με άλλη ματιά και σε άλλο πλαίσιο, ο Γιώργος Ιωάννου και, 20 ακόμα χρόνια αργότερα, το 2000, ο Φίλιππος Φιλίππου. Στο ενδιάμεσο για την Ομόνοια έχουν μιλήσει στα έργα τους ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ο Χένρι Μίλερ και πολλοί άλλοι
Από την ώρα που το μυθιστόρημα ξέφυγε από την ηθογραφία και την περιγραφή της υπαίθρου και μπήκε στο αστικό τοπίο, η Αθήνα βρήκε πολλούς συγγραφείς και να την αγαπήσουν και να την περιγράψουν. Μόνιμο μοτίβο που επανέρχεται σε παλιότερα κείμενα είναι το φτωχόσπιτο, μια ή δύο κάμαρες κολλητές, δίπλα σε άλλες και αυτές, με εσωτερική αυλή. Αυτή η εικόνα επανέρχεται στη λογοτεχνία αλλά και στο θέατρο και στον κινηματογράφο, είναι μια μορφή συγκατοίκησης σε φτωχές περιοχές όπου επεκτείνεται η πόλη, προκειμένου να στεγάσει τους μη έχοντες, τους πρόσφυγες και τους εν γένει αναξιοπαθούντες. Με αυτό το μοντέλο (συν)κατοίκησης υπάρχει αλληλοϋποστήριξη αλλά δημιουργούνται και μύριες παρεξηγήσεις, που έθρεψαν δράματα και κωμωδίες της νεότερης λογοτεχνίας και του σινεμά.
Κάπως έτσι περιγράφονται οι άθλιες κάμαρες σε αυτά τα διώροφα σπίτια με το μπαλκόνι και την εσωτερική αυλή σε βιβλία του Άγγελου Τερζάκη, του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου αλλά και νωρίτερα του Παπαδιαμάντη. Σε περιοχές όπως τα Αναφιώτικα αλλά και ο περίφημος προσφυγικός Ασύρματος, ανάμεσα στον λόφο του Φιλοπάππου και τα Άνω Πετράλωνα, που περιγράφεται από τη Λιλίκα Νάκου αλλά και από την ταινία "Συνοικία το όνειρο" του Αλέκου Αλεξανδράκη.
Ή όπως στο επίσης περίφημο γκαζοχώρι, με τους σκονισμένους δρόμους και τις γκρεμισμένες μάντρες, που το περιγράφουν ο Σουρής, ο Μίνως Αργυράκης αλλά και ο νεότερος Μένης Κουμανταρέας, στη "Βιοτεχνία Υαλικών" (Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, 1976). Με τα χαμόσπιτα, τα συνεργεία, ένα συρματόπλεγμα να κλείνει την περιοχή και τις αναθυμιάσεις από το γκάζι να δημιουργούν δηλητηριώδες σύννεφο από πάνω του.
Ο Κουμανταρέας, άλλωστε, γέννημα – θρέμμα της πρωτεύουσας, που έμενε πάντα στην καρδιά της πόλης και όχι στις πλούσιες συνοικίες της, στην οδό Χέυδεν, αργότερα στην Κυψέλη, είναι από τους αντιπροσωπευτικότερους, αν όχι ο πλέον αντιπροσωπευτικός συγγραφέας της Αθήνας, την οποία περιγράφει σε όλο του το έργο. Να σημειώσουμε εδώ το θαυμάσιο βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα, Τόνιας Καφετζάκη "Αθήνα, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία", που εκδόθηκε από την Εστία το 2012 και είναι βιβλίο αναφοράς στα θέματα αυτά.
[gallery size="full" ids="61611,61613,61612"]
Η Αθήνα έχει, βέβαια, και μια πολύ μεγάλη παράδοση θαυμαστών της που έγραφαν αποκλειστικά σχεδόν γι’ αυτήν. Είναι οι λεγόμενοι "Αθηναιογράφοι", που περιγράφουν με δημοσιογραφικό λόγο την πόλη, εξιστορούν την πορεία της, παρέχουν ανεκδοτολογικό υλικό. Από τον Δημήτριο Καμπούρογλου μέχρι τον Γιάννη Καιροφύλλα υπάρχει μια στρατιά ολόκληρη αθηναιογράφων που καλλιεργεί το είδος επί 150 και πλέον χρόνια. Ενώ και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν πολύ σοβαρή δουλειά σε αυτό τον τομέα, με προεξάρχοντα τον δημοσιογράφο Νίκο Βατόπουλο που έχει γράψει συστηματικά για το θέμα, έχει οργανώσει εκθέσεις κ.ά. Μόλις κυκλοφόρησε άλλωστε ένα ακόμα βιβλίο του σχετικό, με τίτλο "Περπατώντας στην Αθήνα" (εκδ. Μεταίχμιο) με σημαντικό υλικό για κρυφές γωνιές της πόλης, υλικό τόσο κειμένων όσο και φωτογραφικό. «Σπαράγματα μοναχικών περιπλανήσεων», όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος.
Όλα αυτά και πολλά ακόμα συγκροτούν ένα εξαιρετικό υλικό για συζήτηση και μελέτη. Επομένως φέτος, που η Αθήνα έχει ανακηρυχθεί και Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, είναι πράγματι μια θαυμάσια ευκαιρία να τεθεί το θέμα σε δημόσια συζήτηση. Με αυτή την έννοια, η πρωτοβουλία του θεσμού των Βραβείων Public να πραγματοποιήσουν, με τη συνδρομή των εκδοτών, ειδικό αφιέρωμα για τους "Λογοτέχνες της Αθήνας", δεν μπορεί παρά να ιδωθεί ως ουσιαστική συμβολή στην εμπέδωση ενός διαλόγου για την καλύτερη γνώση του τόπου όπου ζει ο μισός σχεδόν πληθυσμός της Ελλάδας και, βέβαια, ως συμβολή στο να βαθύνουμε τη ματιά μας, να δώσουμε στην καθημερινότητά μας μεγαλύτερο βάθος και ποιότητα, να αρχίσουμε με άλλα λόγια να αντιλαμβανόμαστε το κοινό μας "σπίτι", την πόλη αυτή με τη μεγάλη ιστορία, όχι ως ένα απλό τόπο συμβίωσης, αλλά ως πολιτισμό, με κάθε πιθανή έννοια και εκδοχή του όρου.
Κάπως έτσι περιγράφονται οι άθλιες κάμαρες σε αυτά τα διώροφα σπίτια με το μπαλκόνι και την εσωτερική αυλή σε βιβλία του Άγγελου Τερζάκη, του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου αλλά και νωρίτερα του Παπαδιαμάντη. Σε περιοχές όπως τα Αναφιώτικα αλλά και ο περίφημος προσφυγικός Ασύρματος, ανάμεσα στον λόφο του Φιλοπάππου και τα Άνω Πετράλωνα, που περιγράφεται από τη Λιλίκα Νάκου αλλά και από την ταινία "Συνοικία το όνειρο" του Αλέκου Αλεξανδράκη.
Ή όπως στο επίσης περίφημο γκαζοχώρι, με τους σκονισμένους δρόμους και τις γκρεμισμένες μάντρες, που το περιγράφουν ο Σουρής, ο Μίνως Αργυράκης αλλά και ο νεότερος Μένης Κουμανταρέας, στη "Βιοτεχνία Υαλικών" (Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, 1976). Με τα χαμόσπιτα, τα συνεργεία, ένα συρματόπλεγμα να κλείνει την περιοχή και τις αναθυμιάσεις από το γκάζι να δημιουργούν δηλητηριώδες σύννεφο από πάνω του.
Ο Κουμανταρέας, άλλωστε, γέννημα – θρέμμα της πρωτεύουσας, που έμενε πάντα στην καρδιά της πόλης και όχι στις πλούσιες συνοικίες της, στην οδό Χέυδεν, αργότερα στην Κυψέλη, είναι από τους αντιπροσωπευτικότερους, αν όχι ο πλέον αντιπροσωπευτικός συγγραφέας της Αθήνας, την οποία περιγράφει σε όλο του το έργο. Να σημειώσουμε εδώ το θαυμάσιο βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα, Τόνιας Καφετζάκη "Αθήνα, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία", που εκδόθηκε από την Εστία το 2012 και είναι βιβλίο αναφοράς στα θέματα αυτά.
[gallery size="full" ids="61611,61613,61612"]
Η Αθήνα έχει, βέβαια, και μια πολύ μεγάλη παράδοση θαυμαστών της που έγραφαν αποκλειστικά σχεδόν γι’ αυτήν. Είναι οι λεγόμενοι "Αθηναιογράφοι", που περιγράφουν με δημοσιογραφικό λόγο την πόλη, εξιστορούν την πορεία της, παρέχουν ανεκδοτολογικό υλικό. Από τον Δημήτριο Καμπούρογλου μέχρι τον Γιάννη Καιροφύλλα υπάρχει μια στρατιά ολόκληρη αθηναιογράφων που καλλιεργεί το είδος επί 150 και πλέον χρόνια. Ενώ και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν πολύ σοβαρή δουλειά σε αυτό τον τομέα, με προεξάρχοντα τον δημοσιογράφο Νίκο Βατόπουλο που έχει γράψει συστηματικά για το θέμα, έχει οργανώσει εκθέσεις κ.ά. Μόλις κυκλοφόρησε άλλωστε ένα ακόμα βιβλίο του σχετικό, με τίτλο "Περπατώντας στην Αθήνα" (εκδ. Μεταίχμιο) με σημαντικό υλικό για κρυφές γωνιές της πόλης, υλικό τόσο κειμένων όσο και φωτογραφικό. «Σπαράγματα μοναχικών περιπλανήσεων», όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος.
Όλα αυτά και πολλά ακόμα συγκροτούν ένα εξαιρετικό υλικό για συζήτηση και μελέτη. Επομένως φέτος, που η Αθήνα έχει ανακηρυχθεί και Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, είναι πράγματι μια θαυμάσια ευκαιρία να τεθεί το θέμα σε δημόσια συζήτηση. Με αυτή την έννοια, η πρωτοβουλία του θεσμού των Βραβείων Public να πραγματοποιήσουν, με τη συνδρομή των εκδοτών, ειδικό αφιέρωμα για τους "Λογοτέχνες της Αθήνας", δεν μπορεί παρά να ιδωθεί ως ουσιαστική συμβολή στην εμπέδωση ενός διαλόγου για την καλύτερη γνώση του τόπου όπου ζει ο μισός σχεδόν πληθυσμός της Ελλάδας και, βέβαια, ως συμβολή στο να βαθύνουμε τη ματιά μας, να δώσουμε στην καθημερινότητά μας μεγαλύτερο βάθος και ποιότητα, να αρχίσουμε με άλλα λόγια να αντιλαμβανόμαστε το κοινό μας "σπίτι", την πόλη αυτή με τη μεγάλη ιστορία, όχι ως ένα απλό τόπο συμβίωσης, αλλά ως πολιτισμό, με κάθε πιθανή έννοια και εκδοχή του όρου.
