Όμορφες Κόρες, λιγότερο αινιγματικές

"Οι αρχαϊκές Κόρες διατηρούν μέχρι σήμερα μία αύρα μυστηρίου. Τα μαρμάρινα αυτά αγάλματα, από μάρμαρο πεντελικό ή παριανό ή και άλλων τόπων, αναπαριστούν όμορφες νέες κοπέλες καλλωπισμένες, με ωραία χτενίσματα, φορέματα, συχνά και κοσμήματα, να κρατούν ένα λουλούδι, ένα φρούτο, ένα πουλί (όταν σώζονται τα χέρια τους) και να μας κοιτούν από την αιωνιότητα με εκείνο το γοητευτικό αρχαιοελληνικό μειδίαμα που τόνιζε τη γοητεία και τη θηλυκότητά τους. Γεγονός είναι ότι η ομορφιά των αγαλμάτων αυτών εντυπωσιάζει κάθε επισκέπτη, είτε του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, είτε του Μουσείου της Ακρόπολης, είτε του Μουσείου του Βερολίνου όπου υπάρχουν επίσης πολλές τέτοιες Κόρες αλλά και άλλων μουσείων του κόσμου – συμπεριλαμβανομένου του Λούβρου αλλά και μουσείων στη Νέα Υόρκη, τη Σμύρνη, τη Σάμο κ.α. Μέχρι πρόσφατα οι θεωρίες που είχαν διατυπωθεί για το σκοπό που επιτελούσε η φιλοτέχνησή τους ήταν λίγες και συχνά όχι πολύ πειστικές, με πιο διαδεδομένη αυτή της αφιέρωσής τους σε γυναικείες θεότητες, κατά κύριο λόγο τη Δήμητρα, την Ήρα, την Αθηνά, την Αφροδίτη. Στην πραγματικότητα η έρευνα ελάχιστα είχε ασχοληθεί με το ποιος τα παράγγελνε, ποια λειτουργία επιτελούσαν, σε ποιο κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό πλαίσιο γινόταν η ανάθεση της κατασκευής τους. Και πιο πολύ ενδιέφερε η καταγραφή, η χρονολογική κατάταξή τους και ο προσδιορισμός της τεχνοτροπίας τους, ώστε να συνδεθούν, ει δυνατόν, με γνωστούς γλύπτες. Ένα σημαντικό βιβλίο που επιχείρησε να εμβαθύνει σε όλα αυτά υπήρξε το βιβλίο «Αρχαϊκές Κόρες» της Ελληνίδας αρχαιολόγου Κατερίνας Καρακάση. Η συγγραφέας εκπόνησε διδακτορική διατριβή με αυτό το θέμα το 1996 στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε στη Φρανκφούρτη, επεξεργασμένη και διευρυμένη εκδοχή της οποίας είναι το βιβλίο που προέκυψε και που εκδόθηκε αρχικά στα γερμανικά, το 2002, από τον εκδότη Άλμπερτ Χίρμερ, με την οικονομική συμβολή του Ιδρύματος Λαμπράκη από την Αθήνα. Κατόπιν μεταφράστηκε στα αγγλικά και εκδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2003 για να φτάσουμε, επιτέλους, και στην ελληνική έκδοση τα Χριστούγεννα του 2017. Το εντυπωσιακό αυτό βιβλίο – λεύκωμα εκδόθηκε από την Άγρα με τη βοήθεια χορηγών (οικογένειες Εμπειρίκου, Γουλανδρή και όχι μόνο) και περιέχει συγκεντρωμένη όλη την έως τώρα υπάρχουσα γνώση για τις Κόρες αλλά και νέες, εμπεριστατωμένες θεωρίες για το ρόλο τους στη ζωή της Αρχαίας Ελλάδας.Πρόκειται για τιτάνιο έργο, πραγματικά διεθνούς βεληνεκούς. Περιλαμβάνει όλες τις δυνατές πληροφορίες για κάθε Κόρη χωριστά: πού βρέθηκε, τι μέγεθος είχε, ποιος τη φιλοτέχνησε, πού ήταν στημένη, πού βρίσκεται σήμερα κ.λπ. Περιλαμβάνει όμως και τη μελέτη του ευρύτερου πολιτισμικού χώρου στον οποίο δημιουργήθηκε, έτσι ώστε να εντοπιστούν οι παραγγελιοδόχοι και τα κίνητρά τους. Το βιβλίο, μεγάλου σχήματος, σε πολυτελές χαρτί, περιλαμβάνει 180 σελίδες κείμενο για τις Κόρες που βρέθηκαν στη Σάμο, στην Ιωνία, στις Κυκλάδες, την Αττική και αλλού. Περιλαμβάνει επίσης παράρτημα σαράντα και πλέον σελίδων με πίνακες στους οποίους παρέχονται συνοπτικά οι ουσιώδεις πληροφορίες, καθώς και άλλες 278 σελίδες με φωτογραφίες που είχαν τραβήξει, κατόπιν ειδικής άδειας, κυρίως οι Κώστας Κοντός και Γεώργιος Καρατζάς. Οι κόρες για τις οποίες γίνεται λόγος ξεπερνούν τις 160 και οι φωτογραφίες τους υπερβαίνουν τις 700. Όλες αυτές οι κόρες φτιάχνονταν σε μεγάλο αριθμό από τον 7^ο έως τον 5^ο αι. π.Χ. Ειδικά στην Αττική, η ανάθεση αγαλμάτων Κορών ήταν ευρέως διαδεδομένη μεταξύ 570 και 480 π.Χ. περίπου. Για τις αττικές Κόρες, η Κατερίνα Καρακάση ισχυρίζεται ότι δεν παριστάνουν θεές, ούτε όμως πρόκειται για ανώνυμες Κόρες φτιαγμένες για το διάκοσμο ναών, ούτε για ιέρειες της Αθηνάς. Η συγγραφέας θεωρεί αστήρικτη και τη θεωρία ότι αναπαριστούν τις Νύμφες ή άλλες ήσσονες θεότητες, καθώς και άλλη διατυπωμένη θεωρία ότι αναπαριστούν τη θεά Αθηνά. Πιο πειστική είναι η εξήγηση, λέει η συγγραφέας, ότι τα αγάλματα απεικονίζουν υπαρκτά πρόσωπα και επιτελούν συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους. Πρόκειται για κορίτσια σε ηλικία γάμου, των οποίων ο πατέρας παραγγέλνει την απαθανάτιση, ως ενέργεια που θα αύξαινε το γόητρο του ίδιου και της οικογένειάς του. Η απεικονιζόμενη κόρη δηλωνόταν όχι αποκλειστικά με το δικό της όνομα αλλά και μέσω του πατρωνυμικού, ώστε οι επισκέπτες του ιερού να αναγνωρίσουν την καταγωγή της. Ήταν ένα είδος επίδειξης της ευημερίας της κοινωνικής τάξης στην οποία ανήκαν, ένα είδος προβολής του χορηγού πατέρα μέσω της επίδειξης των τέκνων του, με εξασφάλιση μάλιστα διηνεκούς παρουσίας στην Ακρόπολη.Συμπληρωματικά, η Κατερίνα Καρακάση βάσιμα υποθέτει ότι ένας αριθμός Κορών της Ακρόπολης της Αθήνας απεικονίζει Αρρηφόρες, νεανίδες δηλαδή αριστοκρατικής καταγωγής που περνούσαν, ως είδος καριέρας, ένα κομμάτι της ζωής τους στην υπηρεσία της θεάς Αθηνάς. Χαρακτηριστικό του γεγονότος ότι οι κόρες αυτές ανήκαν κατά κανόνα σε εύπορες, ηγετικές τάξεις, είναι ότι ο αριθμός των σχετικών παραγγελιών μειώνεται δραστικά, όπως και μειώνεται και το μέγεθός τους, σε εποχές που κυβερνούν τύραννοι. Σε τέτοιες περιόδους η δύναμη των αριστοκρατών μειώνεται ενώ οι τύραννοι δίνουν έμφαση σε κρατικά οικοδομήματα που εκφράζουν τη δύναμη της κοινωνίας στο σύνολό της και όχι σε ατομικές επιδείξεις πλούτου τις οποίες δεν ανέχονται. Σε κάθε περίπτωση, από τις 24 Ιανουαρίου 1886, οπότε και αποκαλύφθηκαν ανασκαφικά δεκατέσσερις κόρες μαζεμένες στην Ακρόπολη, κοντά στο Ερέχθειο, το ενδιαφέρον για τη χρωματιστή (αρχικά) ομορφιά τους αυξήθηκε και το αίνιγμα της ύπαρξής τους μας προκαλεί να στρέψουμε το βλέμμα μας προς αυτές ακόμη πιο διερευνητικά. Το ίδιο και το θαυμάσιο βιβλίο της Κατερίνας Καρακάση."

Βιβλιοφάγος