Hermann Hesse: Η λυρική φωνή της εξέγερσης στο όνομα της αγάπης

Έρωτας, αγάπη, φόβος, μίσος, ατομικότητα, ψυχή, θρησκεία είναι μερικές μόνο από τις θεματικές που συγκροτούν το έργο του μεγάλου Hermann Hesse. Ο νομπελίστας Γερμανός λογοτέχνης δεν ήταν ο πρώτος που καταπιάστηκε με την υπαρξιακή προβληματική του ανθρώπου. Ήταν όμως αυτός που ανέδειξε την αγάπη ως τη λύτρωση απέναντι στα αδιέξοδα του κοινωνικού κομφορμισμού και της θνητότητας.

Γράφει ο Διονύσης Παπακωνσταντίνου.

Γιατί αξίζει να διαβάσεις Hesse

Ενώ άλλοι γερμανόφωνοι λογοτέχνες περιπλανήθηκαν σε άτεγκτους κόσμους για να σχολιάσουν την δική μας πραγματικότητα, ο Hesse έγραψε κοιτάζοντας πέρα από την προτεσταντική κληρονομιά της πατρίδας του. Με το «Σιντάρτα» ταξίδεψε στη μυστηριακή αρχαία Ανατολή, με το «Κνουλπ» αγκάλιασε τη χαμένη ανεμελιά του ανθρώπου, με τη «Γερτρούδη» βούτηξε στον βαθύ εσωτερικό κόσμο του καλλιτέχνη.

Όλα τα έργα του Hesse αποπνέουν μια οικουμενική πνευματικότητα, αποτέλεσμα των επιρροών του συγγραφέα που ξεκινούν από την αρχαία ελληνική μυθολογία φτάνοντας μέχρι την αναλυτική ψυχολογία του Jung. Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο «πόλους» βρίσκουμε τη χριστιανική παράδοση, τις βουδιστικές διδασκαλίες, τις ινδουιστικές παραδόσεις, το ασκητικό ιδεώδες του Nietzsche αλλά και τους Γερμανούς ρομαντικούς. Αποτέλεσμα, ένα συναρπαστικό λογοτεχνικό ταξίδι αυτο-ανακάλυψης και εσωτερικής εξερεύνησης. Ένα ταξίδι ακόμη πιο πολύτιμο στον παγκοσμιοποιημένο και ολοένα πιο περίπλοκο κόσμο του σήμερα.

Οι ήρωες του Hermann Hesse συχνά παλεύουν με εσωτερικές συγκρούσεις, στις οποίες «μάχονται» διαφορετικές πτυχές της προσωπικότητάς τους. Μια ένταση γνώριμη στους ανθρώπους του 21ου αιώνα που παλεύουν και οι ίδιοι να βρουν ισορροπία μέσα από τις διαφορετικές ταυτότητές τους. Τα μυθιστορήματα του Hesse συχνά διερευνούν, επίσης, τη σύγκρουση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας. Μια σύγκρουση άλλοτε εκρηκτική κι άλλοτε υπόγεια με τον σύγχρονο άνθρωπο να νιώθει ασφυξία απέναντι σε μια κοινωνία που εχθρεύεται την ατομικότητα και επιμένει στην επιβολή μιας αφόρητα πιεστικής ομοιομορφίας. Ο τρόπος δε που αποτυπώνει την σχέση ανθρώπου και φύσης αποδεικνύεται προφητικός, παραπέμποντας στο επιτακτικό αίτημα για οικολογική συνείδηση και σεβασμό στον πλανήτη μας.

Έρωτας, ινδικά παραμύθια & το κυνήγι της ελευθερίας

Ας δούμε τώρα τρία από τα σπουδαιότερα έργα του Hermann Hesse, ο οποίος παραμένει ο πιο πολυμεταφρασμένος Γερμανός συγγραφέας. Στη «Γερτρούδη», διαβάζουμε τα απομνημονεύματά του διάσημου συνθέτη Κουν, καθώς αφηγείται τον άτυχο έρωτά του για την όμορφη Γερτρούδη. Ο Κουν την ερωτεύεται με την πρώτη ματιά, αλλά εκείνη θα αγαπήσει και θα παντρευτεί τον καλό του φίλο Χάινριχ, έναν γοητευτικό, παρορμητικό τραγουδιστή της όπερας. Στο συναρπαστικό αυτό βιβλίο, ο Hesse μιλά για τον έρωτα, τη φιλία, την έμπνευση και τη γένεση της τέχνης, σε ένα μυθιστόρημα πλημμυρισμένο από μουσική.

Στο «Σιντάρτα», ο ομώνυμος ήρωας είναι ο νεαρός γιος ενός πλούσιου βραχμάνου. Αποφασίζει να εγκαταλείψει τα προνόμια και τις ανέσεις του πατρικού του για να αναζητήσει με κάθε τρόπο τη φώτιση. Ένα «ινδικό παραμύθι», όπως το ονόμασε ο ίδιος ο Hesse, στο οποίο συνθέτει στοιχεία από την δυτική σκέψη και τη φιλοσοφία της Ανατολής για να αφηγηθεί ένα μοναδικό όραμα προς την πνευματική ολοκλήρωση.

«Ο Λύκος της Στέπας» είναι το μυθιστόρημα που χάρισε στον Hesse την παγκόσμια αναγνώριση. Η ιστορία του Χάλλερ που αγωνίζεται να συμβιβάσει την αρχέγονη, άγρια φύση του λύκου με τις επίπλαστες κοινωνικές επιταγές, αντικατοπτρίζει την κριτική ματιά του Hesse πάνω στον κομφορμισμό, την υποκρισία των αστικών αντιλήψεων, τη σαρωτική δύναμη της ανίας και τα σκοτεινά μονοπάτια της ανθρώπινης ψυχής.

Hesse & Καζαντζάκης - Βίοι παράλληλοι

Παίρνοντας λοιπόν μια μικρή γεύση από τα μυθιστορήματα του Hermann Hesse, δεν αποκλείεται να σου έχει έρθει στο νου ένας άλλος μεγάλος λογοτέχνης. Αυτός δεν είναι άλλος από τον «δικό» μας Νίκο Καζαντζάκη, στο έργο του οποίου βρίσκουμε πολλές ομοιότητες με το αντίστοιχο του Γερμανού νομπελίστα. Η υπαρξιακή εξερεύνηση, η σημασία της πνευματικότητας, η θέση του ατόμου εναντίον της κοινωνίας, βρίσκονται στον πυρήνα του έργου των δύο συγγραφέων. Κοινός είναι επίσης ο θαυμασμός για τον Nietzsche απ' όπου και αντλούν πολλές από τις ιδέες τους. Το διονυσιακό-απολλώνειο δίπολο, η σύγκρουση λογικής και ενστίκτου, ο νιτσεϊκός «Υπεράνθρωπος» κατέχουν βασικές θέσεις τόσο στα μυθιστορήματα του Hesse όσο και στα έργα του Καζαντζάκη.

O Hesse όμως είναι από αυτός που καταφέρνει τελικά να «απογαλακτιστεί» από τον μέντορά του. Η δύναμη της αγάπης και του έρωτα ξεπερνούν τελικά τη «θέληση της δύναμης», ανοίγοντας το δρόμο προς την ελευθερία και τη μόνη αληθινή επανάσταση του ανθρώπου. «Ο έρωτας μας κάνει να υποφέρουμε, αλλά όσο πιο παραδομένοι τον υπομένουμε, τόσο πιο δυνατούς μας κάνει».

Από τον Μάη του '68 στο σύγχρονο pop culture

Η επιρροή του έργου του Hesse ξεφεύγει από τα όρια των λογοτεχνικών κύκλων, διαδραματίζοντας το δικό της διακριτό ρόλο στα ταραχώδη μεταπολεμικά χρόνια. Οι μεγάλες διαδηλώσεις στις ΗΠΑ για τον Πόλεμο στο Βιετνάμ και οι εξεγέρσεις του Γαλλικού Μάη είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Η εξερεύνηση της ατομικότητας, της πνευματικής αυτοπραγμάτωσης και της κριτικής της σύγχρονης, γραφειοκρατικής κοινωνίας συγχρονιζόταν με την επιθυμία της νεότερης γενιάς για πολιτιστική και κοινωνική επανάσταση. Το έργο του Hesse, όπως και του Camus, συνέβαλε στα ευρύτερα ρεύματα αντικουλτούρας και επανάστασης της διανόησης που τροφοδότησαν τις διαμαρτυρίες και την απόρριψη των κοινωνικών κανόνων. Η έμφασή τους στη σημασία της προσωπικής ελευθερίας, η αναζήτηση της αυθεντικότητας και η κριτική ενός άψυχου, μηχανοποιημένου κόσμου παρείχε ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο για όσους αναζητούσαν μια βαθύτερη, πιο ουσιαστική μορφή επανάστασης.

Επιρροές από τη σκέψη του Hesse βρίσκουμε και στην ποπ κουλτούρα του ύστερου 20ου αιώνα. Από τους Doors και το βερολινέζικο krautrock μέχρι τον Carlos Santana και τους Anathema το πνεύμα του Hesse αντηχεί δυνατά στη μουσική, ενώ έργα του έχουν μεταφερθεί και στη μεγάλη οθόνη.