Εκατό χρόνια Nosferatu! Ο κινηματογραφικός βρικόλακας γιορτάζει!

Η λέξη "nosferatu" αναφέρεται στο κλασσικό βιβλίο του Bram Stoker "Dracula". Από αυτό το βιβλίο εμπνεύστηκε ο σεναριογράφος Henrik Galeen και ανέλαβε τη μεταφορά του ο σκηνοθέτης του ασπρόμαυρου βωβού κινηματογράφου Friedrich Wilhelm Murnau, υπό το όνομα "Nosferatu – Eine symphonie des grauens" ("Νοσφεράτου – Μια συμφωνία τρόμου"). Η ταινία έκανε αίσθηση όταν προβλήθηκε στη Γερμανία του μεσοπολέμου και θεωρήθηκε αριστούργημα ήδη από τότε – αν και δεν έλειψαν και οι αρνητικές κριτικές. Τι να τις κάνεις, όμως, όταν ο Κόμης Ορλόκ, με την απόκοσμη μορφή του ηθοποιού Max Schreck – για τον οποίο πολλοί πίστευαν πως ήταν πραγματικά βαμπίρ – ο οποίος τον έπαιξε, έχει μείνει στην ιστορία ως το πρώτο και, πιθανώς, το πιο απεχθές βαμπίρ ever!

Η ιστορία της ταινίας, βέβαια, δε θα μπορούσε να μην έχει και plot twist. Παρ' ότι μιλάμε για μια εποχή όπου ο κινηματογράφος βρισκόταν σε εμβρυακό στάδιο και, γενικά, γινόταν το "ο κλέψας του κλέψαντος", με ολόκληρα στούντιο να βασίζονται στην κλοπή της δουλειάς άλλων στούντιο και να κυκλοφορούν ταινίες ως δικές τους, απλά προσθέτοντας μια-δυο επιπλέον σκηνές, το στούντιο Prana Film το οποίο παρήγαγε το Nosferatu δεν τη γλύτωσε. Γιατί; Γιατί είχαν ξεχάσει μια μικρή λεπτομέρεια: να πάρουν τα δικαιώματα του βιβλίου! Όταν έμαθε για την ταινία η χήρα του Stoker (ο οποίος είχε πεθάνει από το 1912), τους έριξε μια ξεγυρισμένη… μήνυση την οποία κέρδισε και όλες οι κόπιες της ταινίας διατάχθηκε να καταστραφούν. Όπερ και… δεν εγένετο, όμως, και αρκετές κόπιες της ταινίας τη γλύτωσαν. Κάπως έτσι έχουμε και σήμερα αντίγραφα της ταινίας.

Μιας και αναφέραμε τους… κλέψαντες, οφείλουμε να αναφέρουμε και μια άλλη ταινία, την… ακριβώς ίδια. Κάποιο στούντιο κατέκλεψε την ταινία του Murnau, άλλαξε το όνομα της ίδιας της ταινίας σε "Die zwolfte stunde – Eine nacht des grauens" ("Η δωδέκατη ώρα – μια νύχτα τρόμου"), άλλαξε τα ονόματα όλων των χαρακτήρων – κάτι πολύ εύκολο να το κάνεις όταν η ταινία είναι χωρίς ήχο – αλλά και των τοποθεσιών, ενώ πρόσθεσε τόσο υλικό του ίδιου του Murnau το οποίο δεν είχε βάλει στην ταινία όσο και άσχετα πλάνα τα οποία τράβηξαν μόνοι τους, ενώ, σε μια επίδειξη άκρατης ευγένειας, αφαίρεσαν και το όνομα του Murnau από τους τίτλους. Παρά τη… βεβήλωση, και αυτή η… χμ… ας την πούμε "ταινία", βοήθησε στη διάσωση του πρωτότυπου υλικού.

Nosferatu: Η κληρονομιά που άφησε

Τι μπορούμε να πούμε για την ταινία που πρακτικά προσδιόρισε όλες τις επόμενες ταινίες τρόμου – και ειδικά αυτές με βαμπίρ – τόσο από άποψης χαρακτήρων, όσο και ατμόσφαιρας. Ο Δράκουλας του Coppola με τον εξαίσιο Gary Oldman, τον Anthony Hopkins, τον Keanu Reeves και τη Winona Ryder δε θα μπορούσε να έχει υπάρξει χωρίς το Nosferatu. Ο Coppola μάλιστα αντέγραψε και μερικές χαρακτηριστικές σκηνές (όπως αυτή με τη σκιά του Δράκουλα να γλιστρά πάνω στους τοίχους του πύργου, με τα νύχια του να φαντάζουν ατελείωτα) οι οποίες δίνουν στο φιλμ άλλο αέρα. Η ταινία αυτή οπτικοποίησε το βιβλίο του Bram Stoker και έφερε την ιστορία του στις μάζες. Κανείς δε μπορεί να γνωρίζει εάν το βιβλίο θα έκανε τέτοια επιτυχία χωρίς την ταινία, αλλά πλέον είναι πρακτικά αδύνατο να ξεχωρίσουν τα δύο. Σήμερα έχουμε μια ολόκληρη υποκουλτούρα βασισμένη πάνω στα βαμπίρ, η οποία μετουσιώνεται σε κάθε μορφή έκφρασης και τέχνης. Από σειρές βιβλίων, αμέτρητες ταινίες, video games, κόμικς, manga, μουσική, κουκλάκια (!), μέχρι και… τρόπο ντυσίματος και συμπεριφοράς, το ντουέτο Dracula / Nosferatu έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια του στον πολιτισμό.

Όπως εντοπίζει πολύ σωστά ο κριτικός Roger Ebert, το Nosferatu είναι μια ιστορία με τον Δράκουλα, η οποία φτιάχτηκε όταν ακόμα η ιστορία ήταν φρέσκια και προκαλούσε τρόμο. Σήμερα (και εδώ και δεκαετίες) η ιστορία του Dracula έχει χάσει τον πρωτογενή της τρόμο και το μυστήριο, έχει πνιγεί από τα άπειρα remakes, έχει θαφτεί ανάμεσα σε κλισέ, κωμωδίες, καρτούν, σκετς, και έχει "ξεθωριάσει" από τον χρόνο και τις αλλαγές στην κοινωνία και τους ίδιους τους θεατές. Η ταινία σήμερα δεν είναι τρομακτική, ούτε κατά διάνοια. Προέρχεται από μια άλλη εποχή, όταν τα τεχνολογικά μέσα ήταν ελάχιστα και ο ίδιος ο κινηματογράφος ακόμη προσπαθούσε να μάθει να… μπουσουλάει. Από τότε έχουμε δει πολύ καλύτερες ταινίες, απείρως καλύτερα εφέ, καλύτερες σκηνοθεσίες και καλύτερες ερμηνείες. Παρ' όλα αυτά, εξακολουθεί και σε αγγίζει. Έχει ακόμη "κάτι" από την μαγεία της. Παίζει με το μυαλό σου και ξεσκονίζει όλους εκείνους τους πρωτόγονους φόβους που υπάρχουν κρυμμένοι στο βάθος των νευρώνων.

Το Nosferatu δεν θα σε τρομάξει. Αλλά θα σε στοιχειώσει.