5 Ιανουαρίου , 2017 • 5 MINS READ
Διαβάσαμε & σας προτείνουμε: Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου του Κ. Γουντχάους
Περίληψη: Το βιβλίο του Κρις Γουντχάους «Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου», επανεκδόθηκε το 2016 από τις εκδόσεις...
Το βιβλίο του Κρις Γουντχάους «Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου», επανεκδόθηκε το 2016 από τις εκδόσεις Καστανιώτη, καθώς η πρώτη του έκδοση του 1977 από τις εκδόσεις Γιαννίκος / Καλδής είχε προ πολλού εξαντληθεί. Η επανέκδοση είναι σημαντική γιατί βιβλία στα ελληνικά που να έχουν ως κύριο θέμα τους την κρίσιμη αυτή ναυμαχία δεν υπάρχουν άλλα, πέραν του συγκεκριμένου και ενός ακόμη του Δημήτριου Φωκά. Μονογραφίες έχουν υπάρξει επίσης στα γαλλικά και τα ρωσικά, παραμένουν όμως αμετάφραστες.Ο Γουντχάους, βέβαια, δεν ήταν ιστορικός. Ήταν επικεφαλής των βρετανικών δυνάμεων που πάλι δρούσαν στην Ελλάδα, αλλά με διαφορά ενός αιώνα και πλέον, σε μια Ελλάδα που και πάλι ήταν υπό κατοχή, αυτή τη φορά γερμανική. Και τότε, βέβαια, το 1827 δηλαδή, τα στρατόπεδα ήταν περίπου τα ίδια, καλυμμένα κάτω από το μανδύα της ουδετερότητας. Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι έγερναν προς μια αντιοθωμανική και φιλελληνική εκ των πραγμάτων πολιτική, οι Αυστριακοί αντίθετα τηρούσαν ευμενή προς τους Οθωμανούς ουδετερότητα και ήθελαν η ελληνική επανάσταση να καταπνιγεί.
Το βιβλίο του Γουντχάους έχει ιδιαίτερη αξία σε ό,τι έχει να κάνει με το στρατιωτικό σκέλος της ναυμαχίας. Καθώς έχει στη διάθεσή του σωρεία επίσημων ημερολογίων αλλά και μεταγενέστερων απομνημονευμάτων των πρωταγωνιστών, γραμμένων στα αγγλικά, γίνεται ιδιαίτερα γλαφυρός και λεπτομερειακός στις περιγραφές του. Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι η ιστορική αυτή ναυμαχία είναι στην ουσία η τελευταία του 19ου αι. που διεξάγεται με όρους 18ου, με ιστιοφόρα δηλαδή και όχι με ατμόπλοια, ενώ πραγματοποιείται ακριβώς είκοσι δύο χρόνια μετά την ακόμα διασημότερη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ που σηματοδότησε το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων, την επικράτηση της Βρετανίας στις θάλασσες και τη μυθοποίηση του Ναυάρχου Νέλσονα.Ο άνθρωπος που ηγήθηκε μάλιστα των τριών συμμαχικών στόλων στο Ναβαρίνο, είχε συμμετάσχει ενεργά και στο Τραφάλγκαρ ως νέος αξιωματικός. Ο Κόδριγκτον, δηλαδή, στον οποίο έχουμε αφιερώσει και όνομα κεντρικού αθηναϊκού δρόμου («Κοδριγκτώνος»), όπως άλλωστε έχει γίνει και με τους άλλους δύο ναυάρχους που είχαν τεθεί υπό τις διαταγές του: τον Χέιδεν, επικεφαλής του ρωσικού στόλου και τον Δεριγνύ (De Rigny), επικεφαλής του γαλλικού. Στις αρετές του βιβλίου περιλαμβάνεται και η αδρή περιγραφή των χαρακτήρων των ναυάρχων, όπως άλλωστε και του Ιμπραήμ: διασώζονται εξαιρετικές περιγραφές του γιου του Μωχάμετ Άλι από τον γιο του ναυάρχου Κόδριγκτον που επίσης πήρε μέρος στη ναυμαχία και είδε από κοντά και τις προηγούμενες διαπραγματεύσεις.
Όλα αυτά δείχνουν ότι είναι χρήσιμο να ερμηνεύει κανείς τα γεγονότα αφού πρώτα αποκτήσει μια συνολική αντίληψη των γεωπολιτικών συνθηκών και των διακυβεύσεων της κάθε εποχής. Το να επαναπαύεται σε συνθηματικού τύπου ερμηνείες του είδους «όταν οι Έλληνες είναι ενωμένοι πετυχαίνουν θαύματα» δεν βοηθάει και πολύ ούτε τη συλλογική αυτογνωσία ούτε την εμβάθυνση της γνώσης. Στην τελική ανακήρυξη ελληνικού κράτους συνέβαλαν πρώτα και κύρια ο ελληνικός ξεσηκωμός και οι πρωταγωνιστές του –αυτό ήταν προϋπόθεση sine qua non- αλλά πιθανότατα ο ξεσηκωμός αυτός δεν θα είχε καλύτερη τύχη από άλλες προηγούμενες επαναστάσεις αν η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είχε αρχίσει να αδυνατίζει και αν οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν το εκμεταλλεύονταν αυτό για να αναδιατάξουν τους δρόμους της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου. Τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου ακολούθησε άλλωστε χερσαία επέμβαση στην Πελοπόννησο υπό τον Γάλλο στρατηγό Μεζόν ενώ η Ρωσία ενεπλάκη την ίδια εποχή σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία τον οποίο και κέρδισε στα τέλη της δεκαετίας του 1820.
Το βιβλίο του Γουντχάους έχει ιδιαίτερη αξία σε ό,τι έχει να κάνει με το στρατιωτικό σκέλος της ναυμαχίας. Καθώς έχει στη διάθεσή του σωρεία επίσημων ημερολογίων αλλά και μεταγενέστερων απομνημονευμάτων των πρωταγωνιστών, γραμμένων στα αγγλικά, γίνεται ιδιαίτερα γλαφυρός και λεπτομερειακός στις περιγραφές του. Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι η ιστορική αυτή ναυμαχία είναι στην ουσία η τελευταία του 19ου αι. που διεξάγεται με όρους 18ου, με ιστιοφόρα δηλαδή και όχι με ατμόπλοια, ενώ πραγματοποιείται ακριβώς είκοσι δύο χρόνια μετά την ακόμα διασημότερη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ που σηματοδότησε το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων, την επικράτηση της Βρετανίας στις θάλασσες και τη μυθοποίηση του Ναυάρχου Νέλσονα.Ο άνθρωπος που ηγήθηκε μάλιστα των τριών συμμαχικών στόλων στο Ναβαρίνο, είχε συμμετάσχει ενεργά και στο Τραφάλγκαρ ως νέος αξιωματικός. Ο Κόδριγκτον, δηλαδή, στον οποίο έχουμε αφιερώσει και όνομα κεντρικού αθηναϊκού δρόμου («Κοδριγκτώνος»), όπως άλλωστε έχει γίνει και με τους άλλους δύο ναυάρχους που είχαν τεθεί υπό τις διαταγές του: τον Χέιδεν, επικεφαλής του ρωσικού στόλου και τον Δεριγνύ (De Rigny), επικεφαλής του γαλλικού. Στις αρετές του βιβλίου περιλαμβάνεται και η αδρή περιγραφή των χαρακτήρων των ναυάρχων, όπως άλλωστε και του Ιμπραήμ: διασώζονται εξαιρετικές περιγραφές του γιου του Μωχάμετ Άλι από τον γιο του ναυάρχου Κόδριγκτον που επίσης πήρε μέρος στη ναυμαχία και είδε από κοντά και τις προηγούμενες διαπραγματεύσεις.Στις αρετές του βιβλίου περιλαμβάνεται και η αδρή περιγραφή των χαρακτήρων των ναυάρχων.Οι αναλύσεις, βέβαια, των συμπεριφορών των μεγάλων δυνάμεων δεν είναι πολύ σπουδαίες γιατί, όπως είπαμε, ο Γουντχάους δεν είναι ιστορικός. Στην περίπτωση αυτή καλό θα ήταν να εμπιστευθούμε περισσότερο τον Βασίλη Κρεμμυδά, από τους μεγαλύτερους Έλληνες ειδικούς του ’21 και με ανοιχτό βλέμμα, που γράφει στο βιβλίο του «Η Ελληνική Επανάσταστη του 1821. Τεκμήρια, αναψηλαφήσεις, ερμηνείες» (Εκδόσεις Gutenberg»), βιβλίο επίσης του 2016 στο οποίο ο Έλληνας ιστορικός δίνει έμφαση στις ερμηνείες και όχι στα γεγονότα: «Ήταν η ευκαιρία που είχαν οι ισχυροί της Ευρώπης να δοκιμάσουν τη δύναμή τους απέναντι στον σουλτάνο. (…) Η παρουσία ισχυρού του σουλτάνου –και τώρα και του πασά της Αιγύπτου– στην Ανατολική Μεσόγειο δεν τους συνέφερε -κανέναν από τους τρεις- και ακόμη μια ευκαιρία, και ακόμη μια δοκιμή για μια νέα σχέση: Θα μπορούσαν Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία να συμμαχήσουν στη βάση ενός σκοπού; Η Ελληνική Επανάσταση ήταν λοιπόν καλή ευκαιρία: Με τη δημιουργία ελληνικού κράτους υπό την προστασία τους θα άρχιζε η πτώση της ισχύος μιας ολόκληρης Αυτοκρατορίας, της Οθωμανικής, και θα αναδεικνυόταν μια νέα σχέση, αυτή της συμμαχίας των Μεγάλων της Ευρώπης μέσω της Ελληνικής Επανάστασης.Ιδού τι ακριβώς ήταν το μεγάλο –όχι μόνον για τα ελληνικά πράγματα- γεγονός που η Ναυμαχία του Ναβαρίνου δεν ήταν παρά η πρώτη πράξη του. Είναι η σύγκρουση δύο γιγάντων για τη διαμόρφωση των νέων ευρωπαϊκών σχέσεων στην ανατολική Μεσόγειο· και προκλήθηκε από την Ελληνική Επανάσταση, που όμως δεν έλαβε μέρος σε αυτήν».Για να επανέλθουμε πάντως στο βιβλίο του Γουντχάους, μπορεί κανείς να δει με λεπτομέρειες και όλη την πορεία μέχρι τη Ναυμαχία μέσα από επίσημα έγγραφα. Σκοπός του Ιμπραήμ αρχικά δεν ήταν η Πελοπόννησος αλλά η Ύδρα, τελευταία δυναμική ναυτική εστία της ηττημένης στρατιωτικά επανάστασης. Οι σύμμαχοι τον εγκλώβισαν πατώντας στη Συνθήκη του Λονδίνου του Ιουλίου 1827 που οι ίδιοι υπέγραψαν ερήμην των ενδιαφερομένων και που προέβλεπε επιβολή συμφωνίας ανακωχής – η οποία οδηγούσε, περίπου αναπόφευκτα, στη δημιουργία ελληνικού κράτους.
Όλα αυτά δείχνουν ότι είναι χρήσιμο να ερμηνεύει κανείς τα γεγονότα αφού πρώτα αποκτήσει μια συνολική αντίληψη των γεωπολιτικών συνθηκών και των διακυβεύσεων της κάθε εποχής. Το να επαναπαύεται σε συνθηματικού τύπου ερμηνείες του είδους «όταν οι Έλληνες είναι ενωμένοι πετυχαίνουν θαύματα» δεν βοηθάει και πολύ ούτε τη συλλογική αυτογνωσία ούτε την εμβάθυνση της γνώσης. Στην τελική ανακήρυξη ελληνικού κράτους συνέβαλαν πρώτα και κύρια ο ελληνικός ξεσηκωμός και οι πρωταγωνιστές του –αυτό ήταν προϋπόθεση sine qua non- αλλά πιθανότατα ο ξεσηκωμός αυτός δεν θα είχε καλύτερη τύχη από άλλες προηγούμενες επαναστάσεις αν η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είχε αρχίσει να αδυνατίζει και αν οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν το εκμεταλλεύονταν αυτό για να αναδιατάξουν τους δρόμους της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου. Τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου ακολούθησε άλλωστε χερσαία επέμβαση στην Πελοπόννησο υπό τον Γάλλο στρατηγό Μεζόν ενώ η Ρωσία ενεπλάκη την ίδια εποχή σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία τον οποίο και κέρδισε στα τέλη της δεκαετίας του 1820. Όλα αυτά συνέτειναν αποφασιστικά στη δημιουργία της νεότερης Ελλάδας.Το να βλέπει κανείς την ιστορία μόνο με τα μάτια του ηρωισμού ή των εσωτερικών εμφυλίων που ανέκοψαν την ηρωική προέλαση μέχρι να έρθουν οι ξένοι και να σώσουν την κατάσταση, είναι προφανώς απλοϊκό. Αρκεί να σκεφτεί κανείς, τηρουμένων των αναλογιών, το Κουρδιστάν, τελευταία πράξη, καθώς φαίνεται, του δράματος του ξηλώματος του οθωμανικού πουλόβερ που ξεκίνησε με την Ελληνική Επανάσταση 200 χρόνια πριν. Θα ήταν αστείο στα δικά μας μάτια, αν υποτεθεί ότι θα υπάρξει αυτοδιάθεση των Κούρδων, να έρθει μετά από εκατό χρόνια ένας Κούρδος ιστορικός και να πει ότι όλα οφείλονται στη γενναιότητα των –πράγματι γενναίων- Πεσμεργκά, ξεχνώντας τον ISIS, τη ρωσική και αμερικανική στρατιωτική ανάμιξη, τις τραγικές ξένες επεμβάσεις σε Ιράκ και Συρία.Όπως είναι αστείο να ερμηνεύει κανείς σήμερα την επιθετική ρητορική του Ερντογάν μόνο με τους όρους της «παραδοσιακής τουρκικής επιθετικότητας». Την ώρα ακριβώς που ξαναμοιράζονται, για δεύτερη φορά, τα εδάφη της παλιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.Να λοιπόν γιατί είναι χρήσιμο να διαβάζει κανείς και τι λένε οι άλλοι για γεγονότα που τον αφορούν. Δεν είναι λίγες οι φορές που θα εκπλαγεί με όσα θα ανακαλύψει.
