Tηλεσκόπιο James Webb: Το σύμπαν και πώς θα το ανακαλύψεις

Όταν εκτοξεύτηκε το Hubble, το πρώτο και πασίγνωστο διαστημικό τηλεσκόπιο, το 1990, η ανθρωπότητα είδε για πρώτη φορά το σύμπαν σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Οι εικόνες που έστειλε στη Γη ήταν εκπληκτικές και γέμισαν όλους με δέος. Το Hubble, όμως, δε μπορεί να δει αρκετά μακριά για να μας μεταφέρει στις απαρχές του ίδιου του σύμπαντος…

Ταξιδεύοντας στον χώρο και στον χρόνο

Το σύμπαν είναι αχανές. Τεράστιο! Αλλά και αρχαίο! Οι επιστήμονες πιστεύουν πως η ηλικία του σύμπαντος είναι 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Χάρη σε μια «ιδιοτροπία» της φύσης, όμως, μπορούμε να δούμε το σύμπαν όπως ήταν κοντά στην αρχή του: η ταχύτητα του φωτός δεν είναι άπειρη. Ναι, είναι πολύ μεγάλη, αλλά όχι άπειρη. Το φως ταξιδεύει παντού με την ίδια ταχύτητα: 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Για τη Γη, η ταχύτητα αυτή είναι εξωφρενικά μεγάλη· για το σύμπαν, όμως, είναι μάλλον αργή. Οι ασύλληπτες αποστάσεις του σύμπαντος κάνουν το φως να μοιάζει σα να κινείται με ταχύτητα… σαλιγκαριού. Αυτό, όμως, μας επιτρέπει να κοιτάμε τον ουρανό και να βλέπουμε πώς ήταν το σύμπαν χιλιάδες, εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια πριν.

Με άλλα λόγια, κοιτάζοντας ένα αστέρι ή έναν γαλαξία που απέχει, για παράδειγμα, 1000 έτη φωτός από τη Γη, βλέπουμε πώς ήταν 1000 χρόνια πριν. Απλά γιατί το φως ταξίδευε για 1000 χρόνια μέχρι να φτάσει σε εμάς! Κάθε φωτογραφία του διαστήματος είναι ένα ταξίδι στον χρόνο και τον χώρο!

Τι βλέπει το James Webb Space Telescope

Το ολοκαίνουριο James Webb Space Telescope (JWST για συντομία) είναι το μεγαλύτερο διαστημικό τηλεσκόπιο που έχουμε εκτοξεύσει στην ιστορία της ανθρωπότητας. Έχει «τοποθετηθεί» σε ένα σημείο (Lagrange L2) το οποίο βρίσκεται πιο μακριά από τον Ήλιο απ' ότι η Γη, ένα σημείο στο οποίο η τροχιά είναι σταθερή. Διαθέτει τεράστια σκίαστρα για να κόβει το φως του Ήλιου και να διατηρείται κρύο. Ο λόγος είναι απλός: το JWST δεν «βλέπει» το φως που βλέπουμε κι εμείς, αλλά οι αισθητήρες του «βλέπουν» περιοχές του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος που βρίσκονται στην υπέρυθρη πλευρά. Αυτό έγινε για να δει ακόμη πιο μακριά, τόσο σε απόσταση όσο και στον χρόνο. Μετατοπίζοντας το ορατό φάσμα στο υπέρυθρο, το JWST μπορεί να δει γαλαξίες και αστέρια που έζησαν πολλά δισεκατομμύρια χρόνια στο παρελθόν (και πολλά δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά).

Οι πρώτες φωτογραφίες

Μετά από τις απαραίτητες ρυθμίσεις και δοκιμές, πλέον το JWST ξεκινά την κανονική λειτουργία του. Το Space Telescope Science Institute, το οποίο διαχειρίζεται μια σειρά από τηλεσκόπια, έδωσε στη δημοσιότητα τις πρώτες φωτογραφίες. Η ποιότητα είναι εκπληκτική και το νέο τηλεσκόπιο ανοίγει νέους δρόμους σε όλη την ανθρωπότητα για την κατανόηση του σύμπαντος. Η χτεσινή ημέρα αποτελεί ορόσημο για ολόκληρη την ανθρωπότητα και για την εξερεύνηση του διαστήματος – ας μην ξεχνάμε πως τα δεδομένα που καταγράφει το JWST είναι διαθέσιμα σε όλους τους ανθρώπους, επιστήμονες και μη, σε όλο τον κόσμο. Όπως δήλωσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Joe Biden, «[το JWST] είναι ένα νέο παράθυρο στην ιστορία του σύμπαντός μας. Και σήμερα θα δούμε τις πρώτες ακτίνες από αυτό το παράθυρο – ακτίνες από άλλους κόσμους, γύρω από αστέρια πολύ μακριά από το δικό μας. Είναι εκπληκτικό, όταν είδα [τις πρώτες εικόνες] […] Φως από εκεί που τα αστέρια γεννιόνται και από εκεί που πεθαίνουν. Φως από τους αρχαιότερους γαλαξίες. Το παλαιότερο καταγεγραμμένο φως στην ιστορία του σύμπαντος, περισσότερο από 13 δισεκατομμύρια – ας το ξαναπώ – 13 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Είναι αδύνατον ακόμη και να το σκεφτείς!»

Τα λόγια του Joe Biden μπορεί να ακούγονται ποιητικά, αντικατοπτρίζουν όμως την πραγματικότητα. Το νέο τηλεσκόπιο είναι σχεδιασμένο για να κοιτάξει βαθιά στις εσχατιές του σύμπαντος και να δει πράγματα που δεν έχει ξαναδεί άνθρωπος. Ήδη από την πρώτη φωτογραφία, η οποία κυκλοφόρησε χτες, είναι ορατό ένα φαινόμενο το οποίο προέβλεπε η θεωρία της Σχετικότητας του Einstein: το φαινόμενο του βαρυτικού φακού, στο οποίο μεγάλες συγκεντρώσεις ύλης, είτε αστέρια, είτε μαύρες τρύπες, είτε ολόκληροι γαλαξίες, δρουν σαν φακοί και παραμορφώνουν το φως που προέρχεται από άλλα αντικείμενα (πχ γαλαξίες)!

Το JWST φτιάχτηκε από επιστήμονες πολλών χωρών και από όλο τον κόσμο. Αποτελεί προϊόν της ευφυίας ολόκληρης της ανθρωπότητας. Ως τέτοιο, τα δεδομένα που θα συλλέξει, οι εικόνες, τα φάσματα, οι μετρήσεις, όλα θα είναι διαθέσιμα σε επιστήμονες από ολόκληρη την ανθρωπότητα και είναι σίγουρο το ότι θα οδηγήσουν σε νέες θεωρίες, νέες ανακαλύψεις και μια βαθύτερη κατανόηση του σύμπαντος που μας περιβάλλει. Αλλά ακόμη και για εμάς τους αδαείς, οι φωτογραφίες του απώτατου σύμπαντος σε κάνουν να ανατριχιάσεις! Δεν πιστεύουμε πως υπάρχει άνθρωπος ο οποίος να μην νιώσει δέος μπροστά στις εικόνες αυτές, εικόνες από μακρινά άστρα και ακόμη πιο μακρινούς γαλαξίες.

Και, σαν σε μια προσπάθεια να μας βάλει ακόμη περισσότερο στη θέση μας, σε έναν μικροσκοπικό γαλάζιο πλανήτη σε κάποια γωνία ενός ασήμαντου γαλαξία, αν κοιτάξεις προσεκτικά τις φωτογραφίες σε πλήρη μεγέθυνση, ανάμεσα στους γαλαξίες, βλέπεις… ακόμη περισσότερες φωτεινές κουκκίδες! Αν πίστευε κανείς πως με το JWST φτάσαμε στο όριο του σύμπαντος, το ίδιο το σύμπαν μας δείχνει αυτές τις φωτεινές κουκκίδες και είναι σαν να μας κοιτά με ένα πονηρό χαμογελάκι και, κλείνοντάς μας το μάτι, να μας λέει «μικροί πανέξυπνοί μου άνθρωποι… συνεχίστε! Έχει κι άλλο!»

Το σύμπαν δίπλα μας

Αν όλα αυτά σου ακούγονται μακρινά, δεν χρειάζονται πανάκριβα διαστημικά τηλεσκόπια δισεκατομμυρίων δολαρίων για να δεις το σύμπαν. Είμαστε κι εμείς ένα απειροελάχιστο μέρος του σύμπαντος και μας περιβάλλουν ουράνια θαύματα τα οποία μπορείς να δεις με τα μάτια σου. Δεν χρειάζεσαι παρά ένα απλό μικρό τηλεσκόπιο για να δεις όπως ποτέ άλλοτε τη Σελήνη και τους κοντινούς πλανήτες. Αλλά μπορείς να βγάλεις και φωτογραφίες με μια καλή φωτογραφική μηχανή – δες την Canon ή τη Nikon – για να καταλάβεις πως μπορεί το σύμπαν να είναι τεράστιο, αλλά πανέμορφα ουράνια σώματα, όπως ο Κρόνος, ο Άρης, ο Δίας, ή και ο γαλαξίας της Ανδρομέδας, είναι στην κοσμική μας γειτονιά!