Καθαρά Δευτέρα όπως παλιά: Έθιμα που ίσως δεν γνώριζες

Σε λίγες μέρες χαρταετοί θα γεμίσουν τον ουρανό και νηστίσιμα φαγητά θα γεμίσουν τα πιάτα! Η Καθαρά Δευτέρα έρχεται στις 18 Μαρτίου για να μας βάλει σιγά σιγά σε πασχαλιάτικη διάθεση. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος την πρώτη ημέρα της Σαρακοστής θα αναβιώσουν παλιά έθιμα που κρατάνε δεκαετίες ή και αιώνες, και έχουν γίνει μέρος της σύγχρονης παράδοσης. Με την Καθαρά Δευτέρα 2024 να απέχεις μόνο λίγα 24ωρα, νομίζουμε πως είναι η κατάλληλη στιγμή να κάνουμε μία αναδρομή στα έθιμα και τις παραδόσεις της ημέρας!

Καθαρά Δευτέρα: Πότε καθιερώθηκε στην Ελλάδα;

Δεν έχουμε ακριβή ημερομηνία για την εποχή που η Καθαρά Δευτέρα καθιερώθηκε στη χώρα μας. Από τη στιγμή που η ημέρα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Ορθοδοξία, είναι σχεδόν δεδομένο ότι η εξάπλωση της θρησκείας στην Ελλάδα έφερε μαζί της και την Καθαρά Δευτέρα. «Πέφτει» κάθε χρόνο 48 μέρες πριν το Πάσχα και σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής, μίας περιόδου νηστείας μέσω της οποίας «καθαρίζεται» το σώμα και το πνεύμα, εξ ου και το όνομα «Καθαρά Δευτέρα».

Έθιμο #1: Του Κουτρούλη ο γάμος στη Μεθώνη

Ένα από τα πιο παλιά έθιμα που διατηρούνται ακόμα ζωντανά συμβαίνει στη Μεθώνη. Κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα πραγματοποιείται στην κωμόπολη της Μεσσηνίας «του Κουτρούλη ο γάμος». Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον 14ο αιώνα και μάλιστα βασίζεται σε πραγματικό γεγονός! Σε λίγες μέρες θα γίνει για ακόμα μία φορά ο γάμος του Κουτρούλη, στην πλατεία της Μεθώνης. Όπως έχει επικρατήσει, ο γάμος πραγματοποιείται μεταξύ του γαμπρού και ενός άντρα που είναι μεταμφιεσμένος σε νύφης.

Έθιμο #2: Μπουρανί στον Τύρναβο

Ένα πιο τολμηρό έθιμο αναβιώνει κάθε χρόνο στον Τύρναβο, ανήμερα της Καθαράς Δευτέρας. «Μπουρανί» είναι το όνομα της παραδοσιακής σούπας που ετοιμάζεται εκείνη τη μέρα, αλλά το… κυρίως πιάτο της ημέρας είναι οι εορτασμοί του φαλλού που στήνονται στην πόλη. Το έθιμο φαίνεται πως έχει Διονυσιακές καταβολές, αλλά στην σύγχρονη εκδοχή του φαίνεται να γιορτάζεται από τα τέλη του 19ου αιώνα.

Έθιμο #3: Αλευρομουτζουρώματα στο Γαλαξίδι

Στη Στερεά Ελλάδα, ένα από τα πιο διάσημα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας εντοπίζεται στο Γαλαξίδι και μιλάμε φυσικά για τα αλευρομουτζουρώματα! Το καρναβάλι και η έναρξη της Σαρακοστής πάνε χέρι-χέρι σε πολλές περιοχές της χώρας και κάτι τέτοιο συμβαίνει και στο Γαλαξίδι, όπου κάθε Καθαρά Δευτέρα ξεσπά ένας αλευροπόλεμος, σε μία παράδοση που κρατά για περισσότερα από 200 χρόνια! Στους δρόμους τις πόλης η διάθεση είναι ακόμα καρναβαλική και επικρατεί μία γιορτή, οπότε κανείς δεν λέει όχι στο να πασαλειφτεί με αλεύρι και χρώματα!

Έθιμο #4: Βλάχικος γάμος στη Θήβα

Ακόμα ένας γάμος στη λίστα μας! Αυτή τη φορά μιλάμε για τον Βλάχικο Γάμο της Θήβας, ο οποίος, στη σύγχρονη μορφή του, έχει ιστορία περίπου 200 ετών. Περιέχει κι αυτός αρκετές Διονυσιακές επιρροές και έχει σατυρικό χαρακτήρα. Η προέλευσή του προηγείται του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με την παράδοση, τις αρχές της άνοιξης ποιμένες πραγματοποιούσαν τελετές για τη βλάστηση και τη γονιμότητα της φύσης, οι οποίες περιλάμβαναν τραγούδια, χορούς, φαγοπότι και άλλους εορτασμούς. Περίπου του 1830, αυτή η παράσταση μεταφέρθηκε στη Θήβα, όπου κορυφώνεται κάθε Καθαρά Δευτέρα με έναν «γάμο», στον οποίο θα ακούσει κανείς σκωπτικό διάλογο να εξελίσσεται με την βλάχικη προφορά μεταξύ των «συμπεθέρων» του γαμπρού και της νύφης, και θα δει τον «χορό του πεθαμένου». Ο θάνατος και η ανάσταση είναι στενά συνδεδεμένοι άλλωστε, τόσο στη λαϊκή παράδοση σε ό,τι αφορά τη φύση και τη λατρεία της, όσο και στον Χριστιανισμό.

Έθιμο #5: Ο χαρταετός και η ιστορία του

Πέρα από τα τοπικά έθιμα που παρατηρούνται σε συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδας, υπάρχουν και εκείνα που θα τα συναντήσουμε όπου κι αν μας βρει η Καθαρά Δευτέρα. Το σαρακοστιανό τραπέζι είναι ένα από αυτά και το άλλο είναι το πέταγμα του χαρταετού. Οι πρώτοι χαρταετοί χρονολογούνται στο 5ο αιώνα προ Χριστού και εντοπίζονται στην Κίνα! Στην Ευρώπη φαίνεται πως ήρθαν τον 14ο αιώνα (αν και υπάρχουν και παλαιότερες αναφορές σε παρόμοιες κατασκευές), χάρη στους μεγάλους εξερευνητές που ένωσαν τον ασιατικό με τον ευρωπαϊκό κόσμο. Ο συμβολισμός θέλει τον χαρταετό να αναπαριστά την ανάταση της ανθρώπινης ψυχής, και παρότι αυτή η ανάγνωση του εθίμου προηγείται του Χριστιανισμού, η Ορθόδοξη πίστη υιοθετεί μία παρόμοια ερμηνεία για το έθιμο του πετάγματος χαρταετού την Καθαρά Δευτέρα.

Τα... νεότερα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας!

Οι παραδόσεις έχουν συνήθως τεράστια ιστορία και εδώ και δεκαετίες τα παλιά έθιμα μένουν αναλλοίωτα μέσα στο χρόνο. Σίγουρα όμως οι συνήθειες μας εξελίσσονται και ο φετινός εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας δεν θα μπορούσε να είναι ίδιος με έναν πριν από πολλές δεκαετίες. Η λαγάνα, ο χαρταετός, τα νηστήσιμα φαγητά είναι ακόμα εδώ, αλλά πλέον προσεγγίζουμε την ημέρα με διαφορετικές προτεραιότητες. Πηγαίνουμε σε πάρκα, λόφους και άλλους χώρους πρασίνου για να πετάξουμε χαρταετό, αλλά πλέον το πικνίκ στην εξοχή είναι λιγότερο συνηθισμένο και το τραπέζι γίνεται στο σπίτι. Οι διατροφικές συνήθειες έχουν επίσης αλλάξει και πλέον η νηστεία για 40+ μέρες είναι πιο εύκολη. Η vegan διατροφή, για παράδειγμα, έχει αυξήσει τις επιλογές νηστήσιμων φαγητών, τα οποία τα βρίσκουμε πλέον και στο σαρακοστιανό τραπέζι. Μεγαλύτερη έμφαση δίνεται πλέον και στη βιωσιμότητα. Στην Καθαρά Δευτέρα αυτό μεταφράζεται σε λιγότερη σπατάλη και μείωση του food waste.

Ζήσε την καλύτερη Καθαρά Δευτέρα της ζωής σου στα Public!

Όπως και όπου κι αν επιλέξεις να περάσεις την Καθαρά Δευτέρα, είμαστε εδώ για να σε βοηθήσουμε να απογειώσεις κάθε στιγμή της, και όχι μόνο τον χαρταετό! Είτε επιλέξεις βόλτα σε κάποιο πάρκο, είτε ετοιμάζεις εκδρομή και σκέφτεσαι τι θα χρειαστείς για το δρόμο, έχουμε όλα τα απαραίτητα!