22 Φεβρουαρίου , 2017 • 3 MINS READ
Τζορτζ Όργουελ: Εθνικισμός, φανατισμός και εγκληματίες πολέμου
Περίληψη: "Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία που κυκλοφόρησαν τον τελευταίο καιρό είναι ένας τόμος δοκιμίων...
"Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία που κυκλοφόρησαν τον τελευταίο καιρό είναι ένας τόμος δοκιμίων του Τζορτζ Όργουελ. Τον Όργουελ τον ξέρουν όλοι από την αλληγορική «Φάρμα των ζώων» και το δυστοπικό «1984» - το τελευταίο, μάλιστα, εκτινάχθηκε ξανά διεθνώς στις πωλήσεις δύο φορές τα τελευταία χρόνια, μία με τις αποκαλύψεις του Σνόουντεν και άλλη μία φορά τώρα μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.Όμως ο Όργουελ ήταν και ένας πολύ ενδιαφέρων δοκιμιογράφος. Την πλευρά του αυτή στην Ελλάδα τη γνωρίζαμε ελάχιστα: κάποια πράγματα είχαν κυκλοφορήσει στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και έπρεπε να φτάσουμε γύρω στο 2010 για να αρχίσουν να μεταφράζονται τα κείμενα αυτά. Βγήκαν λ.χ. το «Βιβλία εναντίον τσιγάρου» (Μεταίχμιο), το «Οι άθλιοι του Παρισιού και του Λονδίνου» (Ασβός), το απολύτως σχετικό με το προηγούμενο «Κάρολος Ντίκενς» (Ύψιλον), κάποια άλλα μικρά «Δοκίμια» (Έρασμος), όλα αυτά μέσα σε δύο χρόνια. Και τώρα, μια πενταετία και κάτι μετά, το παζλ συμπληρώνεται με το «Για τον εθνικισμό και άλλα δοκίμια» (Πατάκης) σε μετάφραση και πρόλογο Ανδρέα Παππά, που επιβεβαιώνει την οξυδέρκεια αυτού του πραγματικά διορατικού συγγραφέα που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 47 ετών.
Ο Όργουελ είχε την καλή συνήθεια να δίνει εκτενή κείμενα σε πολυσέλιδα περιοδικά. Από εκεί αντλούνται τα περισσότερα από τα δοκίμια αυτά, δοκίμια από είκοσι μέχρι και εξήντα σελίδες το καθένα. Η συγκεκριμένη συλλογή κειμένων – επτά κείμενα που καλύπτουν στο σύνολο 280 σελίδες βιβλίου – έχει ένα πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό: πρόκειται για δοκίμια που γράφτηκαν όλα μέσα στη ζέουσα δεκαετία του 1940, είτε κατά τη διάρκεια του πολέμου είτε λίγο μετά τη λήξη του. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί την ίδια δεκαετία δημοσίευσε και τα δύο του λογοτεχνικά αριστουργήματα: το 1945 τη «Φάρμα των ζώων» και το 1949 το «1984». Πράγματι, ο αναγνώστης, μπορεί σε πολλά σημεία να διακρίνει το πόσο τον είχε απασχολήσει το ζήτημα του ολοκληρωτισμού και μάλιστα να διαβάσει και τον θεωρητικό, κατά κάποιο τρόπο, λόγο πίσω από τα δύο έργα. Γιατί και τα δύο αυτά έργα δεν θα μπορούσαν να γραφτούν αν δεν υπήρχε, πίσω τους, μία πολύ στέρεα σκέψη και άποψη για τα πράγματα αυτά.Το πρώτο δοκίμιο έχει να κάνει με τον Ισπανικό Εμφύλιο στον οποίο ο Όργουελ πήρε μέρος από την πλευρά των Δημοκρατικών. Εξαιρετικές οι περιγραφές ορισμένων πτυχών του πολέμου, οι αναλύσεις για τα αίτια της νίκης του Φράνκο, αλλά και οι διεισδυτικές πολιτικές του παρατηρήσεις. Ο Όργουελ ήταν σαφώς και απεριφράστως με την πλευρά των απλών ανθρώπων, των μη προνομιούχων, είχε όμως ήδη δει καθαρά το στραβό δρόμο της ανελευθερίας και των διώξεων που είχε πάρει το σοβιετικό πείραμα και δεν το ενστερνιζόταν πλέον.Ακολουθεί ένα κείμενο για τον «εθνικισμό», λέξη με την οποία προσδιορίζει κάθε είδους ταύτιση με μια συγκεκριμένη ομάδα και τα συμφέροντά της. Εδώ αναλύει καίρια και γλαφυρά τα είδη, τον τρόπο σκέψης και την ψυχολογία των φανατικών (διανοουμένων), κάνοντας σε ορισμένα σημεία εκπληκτικές παρατηρήσεις. Ακολουθούν οι «Σκέψεις για τον Γκάντι» (ο Όργουελ γεννήθηκε άλλωστε στην Ινδία) τον οποίο σκιαγραφεί αντικειμενικά και με άποψη (πολύ ωραίες οι σελίδες περί αγιότητας) και η συλλογή συνεχίζεται με το «Περί “εγκληματιών πολέμου”» όπου αναλύει σε αρκετό βάθος πτυχές του φαινομένου Μουσολίνι, κυρίως ως προς τη στάση των δυτικών απέναντί του που, συμπεριλαμβανομένου και του Τσόρτσιλ, τον εκθείαζαν ως «αντίδοτο στο δηλητήριο του κομμουνισμού».Τα δύο επόμενα δοκίμια θα ενθουσιάσουν τους οπαδούς της θαρραλέας λογοτεχνικής κριτικής: ο Όργουελ, σαραντάρης τότε, κάνει πατροκτονία αποδομώντας τον Χ. Τζ. Ουέλς (το δοκίμιο έχει τίτλο: «Ο Ουέλς, ο Χίτλερ και το Παγκόσμιο Κράτος»), μέντορα όλων των βρετανών λογοτεχνών της γενιάς του, κατηγορώντας τον για συγγραφέα του 19ου αιώνα που είχε πλέον χάσει την επαφή του με την εποχή. Αμέσως μετά γράφει για τα προτερήματα και τα προβλήματα του έργου του Άρθουρ Καίσλερ τον οποίο επίσης δείχνει να γνωρίζει σε βάθος.Τέλος το «Η πολιτική και η αγγλική γλώσσα» είναι ένα ωραίο κριτικό κείμενο για τη χρήση της αγγλικής γλώσσας στην εποχή του, την οποία ο Όργουελ θεωρεί πολύ χαμηλού επιπέδου. Ιδίως σε ό,τι είχε να κάνει με τον πολιτικό λόγο. Ενδιαφέρον κείμενο με γλαφυρά παραδείγματα το οποίο ξέρει να αποφεύγει τις κακοτοπιές και να μη μετατρέπεται ποτέ σε γκρίνια ενός κοινού γλωσσαμύντορα."
Ο Όργουελ είχε την καλή συνήθεια να δίνει εκτενή κείμενα σε πολυσέλιδα περιοδικά. Από εκεί αντλούνται τα περισσότερα από τα δοκίμια αυτά, δοκίμια από είκοσι μέχρι και εξήντα σελίδες το καθένα. Η συγκεκριμένη συλλογή κειμένων – επτά κείμενα που καλύπτουν στο σύνολο 280 σελίδες βιβλίου – έχει ένα πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό: πρόκειται για δοκίμια που γράφτηκαν όλα μέσα στη ζέουσα δεκαετία του 1940, είτε κατά τη διάρκεια του πολέμου είτε λίγο μετά τη λήξη του. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί την ίδια δεκαετία δημοσίευσε και τα δύο του λογοτεχνικά αριστουργήματα: το 1945 τη «Φάρμα των ζώων» και το 1949 το «1984». Πράγματι, ο αναγνώστης, μπορεί σε πολλά σημεία να διακρίνει το πόσο τον είχε απασχολήσει το ζήτημα του ολοκληρωτισμού και μάλιστα να διαβάσει και τον θεωρητικό, κατά κάποιο τρόπο, λόγο πίσω από τα δύο έργα. Γιατί και τα δύο αυτά έργα δεν θα μπορούσαν να γραφτούν αν δεν υπήρχε, πίσω τους, μία πολύ στέρεα σκέψη και άποψη για τα πράγματα αυτά.Το πρώτο δοκίμιο έχει να κάνει με τον Ισπανικό Εμφύλιο στον οποίο ο Όργουελ πήρε μέρος από την πλευρά των Δημοκρατικών. Εξαιρετικές οι περιγραφές ορισμένων πτυχών του πολέμου, οι αναλύσεις για τα αίτια της νίκης του Φράνκο, αλλά και οι διεισδυτικές πολιτικές του παρατηρήσεις. Ο Όργουελ ήταν σαφώς και απεριφράστως με την πλευρά των απλών ανθρώπων, των μη προνομιούχων, είχε όμως ήδη δει καθαρά το στραβό δρόμο της ανελευθερίας και των διώξεων που είχε πάρει το σοβιετικό πείραμα και δεν το ενστερνιζόταν πλέον.Ακολουθεί ένα κείμενο για τον «εθνικισμό», λέξη με την οποία προσδιορίζει κάθε είδους ταύτιση με μια συγκεκριμένη ομάδα και τα συμφέροντά της. Εδώ αναλύει καίρια και γλαφυρά τα είδη, τον τρόπο σκέψης και την ψυχολογία των φανατικών (διανοουμένων), κάνοντας σε ορισμένα σημεία εκπληκτικές παρατηρήσεις. Ακολουθούν οι «Σκέψεις για τον Γκάντι» (ο Όργουελ γεννήθηκε άλλωστε στην Ινδία) τον οποίο σκιαγραφεί αντικειμενικά και με άποψη (πολύ ωραίες οι σελίδες περί αγιότητας) και η συλλογή συνεχίζεται με το «Περί “εγκληματιών πολέμου”» όπου αναλύει σε αρκετό βάθος πτυχές του φαινομένου Μουσολίνι, κυρίως ως προς τη στάση των δυτικών απέναντί του που, συμπεριλαμβανομένου και του Τσόρτσιλ, τον εκθείαζαν ως «αντίδοτο στο δηλητήριο του κομμουνισμού».Τα δύο επόμενα δοκίμια θα ενθουσιάσουν τους οπαδούς της θαρραλέας λογοτεχνικής κριτικής: ο Όργουελ, σαραντάρης τότε, κάνει πατροκτονία αποδομώντας τον Χ. Τζ. Ουέλς (το δοκίμιο έχει τίτλο: «Ο Ουέλς, ο Χίτλερ και το Παγκόσμιο Κράτος»), μέντορα όλων των βρετανών λογοτεχνών της γενιάς του, κατηγορώντας τον για συγγραφέα του 19ου αιώνα που είχε πλέον χάσει την επαφή του με την εποχή. Αμέσως μετά γράφει για τα προτερήματα και τα προβλήματα του έργου του Άρθουρ Καίσλερ τον οποίο επίσης δείχνει να γνωρίζει σε βάθος.Τέλος το «Η πολιτική και η αγγλική γλώσσα» είναι ένα ωραίο κριτικό κείμενο για τη χρήση της αγγλικής γλώσσας στην εποχή του, την οποία ο Όργουελ θεωρεί πολύ χαμηλού επιπέδου. Ιδίως σε ό,τι είχε να κάνει με τον πολιτικό λόγο. Ενδιαφέρον κείμενο με γλαφυρά παραδείγματα το οποίο ξέρει να αποφεύγει τις κακοτοπιές και να μη μετατρέπεται ποτέ σε γκρίνια ενός κοινού γλωσσαμύντορα."
