«Το πρωί που ήρθαν να μας πάρουν» της Τζιανίν ντι Τζιοβάνι – Προς αναζήτηση ελπίδας

Το βιβλίο της Τζιανίν ντι Τζιοβάνι δεν είναι ένα εύκολο βιβλίο. Είναι ένα βιβλίο σκληρό, που όμως πρέπει να διαβαστεί, γιατί παρουσιάζει σε όλο το εύρος την κτηνωδία του πολέμου. Δεν προχωρά σε περισπούδαστες αναλύσεις συμφερόντων ή γεωπολιτικών ισορροπιών, αλλά σκαλίζει και φέρνει στην επιφάνεια το πιο σημαντικό κομμάτι του πολέμου: το αποτύπωμα, αυτό το συνήθως αδιόρατο ίχνος, που μένει πίσω στους ανθρώπους.

Κι όση ώρα με δέρνανε, έλεγαν και ξανάλεγαν: «Ελευθερία θες; Να, πάρε ελευθερία!» Κάθε φορά που λέγανε τη λέξη ελευθερία, με κλωτσάγανε πιο δυνατά, με βαρούσανε πιο δυνατά. Ξαφνικά η ατμόσφαιρα άλλαξε. Έγινε πιο απειλητική. Αρχίσανε να λένε πως έτσι και δεν μιλούσα, θα με βίαζαν.

Παρότι, λοιπόν, η συγγραφέας αποφεύγει τις στατιστικές αναλύσεις του πολέμου - ενός πολέμου που πολλοί λένε πως είναι εμφύλιος, αλλά ο διάσημος Γάλλος κληρικός Φρανσουά Φενελόν θα τους απαντούσε πως «όλοι οι πόλεμοι είναι εμφύλοι, γιατί όλοι οι άνθρωποι είναι αδέρφια» - αναρωτιέται με έκδηλη απαισιοδοξία, που μοιάζει με κραυγή απόγνωσης: «πώς θα μπορέσει η Συρία να γυρίσει εκεί που ήταν κάποτε; Το μίσος την έκαψε ζωντανή».

Δίνει τον λόγο στις μανάδες που έχασαν τα παιδιά τους, στους στρατιώτες που σκότωσαν για να μη σκοτωθούν, στους αμάχους που υπόκεινται σε βασανιστήρια, σε όλους αυτούς που ψάχνουν με τον ένα ή άλλο τρόπο τη διαφυγή, και τους βάζει να εκφραστούν ελεύθερα. Όσο μπορεί ο καθένας τους και όσο θυμάται τι σημαίνει ελευθερία. Άλλος μιλάει για τις ελπίδες του, άλλος για τις απογοητεύσεις του, άλλος για τις διαψεύσεις του, πολλοί πάλι προτιμούν να μείνουν σιωπηλοί. Τι να πεις, άλλωστε, για τη μεγαλύτερη τραγωδία της σύγχρονης εποχής μας;

Ανεπιτήδευτα και ταπεινά, οι άνθρωποι στο βιβλίο προσπαθούν να καταλάβουν και να συνειδητοποιήσουν τον κόσμο γύρω τους. Αναλογίζονται το παρόν, προσπαθούν να θυμηθούν το παρελθούν και ρίχνουν κλεφτές ματιές στο μέλλον, ελπίζοντας πως οι στάχτες γύρω τους θα μεταμορφωθούν σύντομα σε μία νέα μορφή ζωής.Η Τζιανίν ντι Τζιοβάνι, τακτική συνεργάτιδα των New York Times, του Guardian και του New York Review of Books, με τολμηρή γραφή, δεν προσπαθεί ούτε να κάνει κριτική ούτε να εξωραΐσει καταστάσεις. Αυτό που επιθυμεί είναι απλά να «μην ξεχάσουμε», όπως ξεχάσαμε τους πολέμους και τις ανθρωπιστικές κρίσεις στη Βοσνία, στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στη Σιέρα Λεόνε, στη Λιβερία, στην Τσετσενία, στη Σομαλία, στη Λιβύη και στο Ανατολικό Τιμόρ, τις οποίες η Τζιανίν είχε καλύψει δημοσιογραφικά. Για όσους αναρωτιούνται ακόμα γιατί να διαβάσουν ένα σκληρό βιβλίο, ένα βιβλίο γροθιά στο στομάχι που ρίχνει φως σε γεγονότα που αγνοούμε, παρότι τα παρατηρούμε καθημερινά στις ειδήσεις, είναι επειδή αποτελεί τον μόνο τρόπο για να εισχωρήσουμε στις ψυχές αυτών των ανθρώπων και να τους συναισθανθούμε. Να μη γίνουμε κυνικοί, να μη χάσουμε την ανθρωπιά μας και την ευαισθησία μας σε έναν κόσμο που κάνει τα πάντα για το αντίθετο. Αυτή πρέπει να είναι η απάντηση στην τραγωδία της Συρίας. Η μόνη απάντηση που αφήνει ένα παράθυρο ανοιχτό σε έναν καλύτερο κόσμο.

Μερικές φορές ο πόλεμος δημιουργεί και ευχάριστες αναμνήσεις. Υπάρχει μια συντροφικότητα, ένα πλησίασμα των ανθρώπων, ενίοτε σπάνε ορισμένοι κοινωνικοί φραγμοί και επιτυγχάνεται ένα επίπεδο επικοινωνίας που δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρχει σε καιρό ειρήνης. Οι άνθρωποι λένε και κάνουν πράγματα βαθυστόχαστα και αυθεντικά.

Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε 18 γλώσσες. Έχει τιμηθεί με το Βραβείο Δημοσιογροφικής Τόλμης IWMF 2016 και το Βραβείο Πεζού Λόγου του Hay Festival 2016. Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Δώμα και θα το βρείτε στα καταστήματα Public και στο public.gr.

Παναγιώτης Κολέλης, συγγραφέας