Το «success story» του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος

"Το ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα είναι μια καινούρια ιστορία επιτυχίας. Φυσικά, δεν ξεκίνησε να γράφεται τώρα. Μερικοί τοποθετούν τις απαρχές του ήδη στο 19ο αιώνα, με τον «Συμβολαιογράφο» του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή ή, πιο πειστικά, στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα με το «Έγκλημα στο Ψυχικό» του Παύλου Νιρβάνα ή ακόμα και με τον «Κίτρινο φάκελο» του Μ. Καραγάτση. Κανένα, πάντως, από αυτά δεν γράφτηκε ως αστυνομικό μυθιστόρημα ή δεν θεωρήθηκε από το κοινό αστυνομικό μυθιστόρημα.

Οι πρωτοπόροι

Τα πρώτα αστυνομικά (διηγήματα, κυρίως) που αναγνωρίζονταν ως τέτοια γράφτηκαν σε περιοδικά όπως η «Μάσκα» και το «Μυστήριο». Πρόσφατα μάλιστα ανακαλύφθηκε από τον Φίλιππο Φιλίππου και δημοσιεύτηκε από τις εκδ. Άγρα (στις αρχές του 2014) ένα μυθιστόρημα υπό τον τίτλο «Ο Σέρλοκ Χολμς σώζων τον κ. Βενιζέλον» και με υπότιτλο «Από τα νεότατα κατορθώματα του Σέρλοκ Χολμς» που είχε πρωτοδημοσιευτεί στο εβδομαδιαίο περιοδικό ποικίλης ύλης «Ελλάς» στα τέλη του 1913. Ο συγγραφέας του είναι ανώνυμος, προφανέστατα όμως Έλληνας και σίγουρα όχι ο Κόναν Ντόυλ. Αυτό λοιπόν, μέχρις αποδείξεως του εναντίου, θα πρέπει να θεωρείται το πρώτο ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα. [gallery columns="4" link="none" size="full" ids="53242,53241,53240,53239"] Τα πράγματα όμως γίνονται πιο χειροπιαστά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα του πρώτου συστηματικού συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων, του Γιάννη Μαρή, δημοσιεύεται το 1953. Πρόκειται για το «Έγκλημα στο Κολωνάκι» που εγκαινιάζει μια νέα εποχή, έστω και αν ο Μαρής πορεύεται σχετικά μόνος. Είναι πρωτοπόρος για τα ελληνικά δεδομένα, διαβάζεται πολύ, οι μιμητές του είναι λίγοι και ανίκανοι να ανταγωνιστούν το μέγεθός του. Βέβαια βρισκόμαστε ακόμα στην εποχή των περιοδικών και των εφημερίδων. Ο Μαρής γράφει κυρίως σε εφημερίδες μυθιστορήματα σε συνέχειες, εξού και ανακαλύπτονταν μέχρι πρόσφατα κείμενά του που δεν είχαν γίνει ποτέ ως τώρα βιβλίο. Τελευταίο παράδειγμα το μυθιστόρημα «Το τέλος του δρόμου» (Άγρα) που κυκλοφόρησε στην εφημερίδα «Ακρόπολις» το 1957 σε 52 συνέχειες και που έγινε για πρώτη φορά βιβλίο το 2016 (!), βιβλίο που προλόγισε ο Ανδρέας Αποστολίδης. Και φτάνουμε σε ένα άλλο ορόσημο, το 1995. Είναι η χρονιά που δύο πολύ σημαντικοί συγγραφείς αστυνομικών, ο Πέτρος Μάρκαρης και ο Ανδρέας Αποστολίδης ξεκινούν να δημοσιεύουν. Ταυτόχρονα η «Άγρα» εγκαινιάζει, για πρώτη φορά, μια σειρά επιμελημένων εκδόσεων ξένων αστυνομικών που έτσι, εκτός από τα περίπτερα, κερδίζουν και τα βιβλιοπωλεία. Το 1998 εμφανίζεται και ο τρίτος της πιο παραγωγικής τριάδας του σύγχρονου ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος, ο Πέτρος Μαρτινίδης. Ο δε Μάρκαρης θα καταφέρει μάλιστα και να κατακτήσει ένα διεθνές κοινό, κάτι πρωτοφανές για την ελληνική αστυνομική λογοτεχνία.ο ότι πρόκειται όμως για μια καινούρια ιστορία επιτυχίας το μαρτυρά όχι μόνο η εμφάνιση της τριάδας αυτής αλλά και η κάθετη αύξηση της σχετικής εκδοτικής παραγωγής. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη δεκαετία του 1990 κυκλοφορούσαν μόλις 2-3 ελληνικά αστυνομικά το χρόνο. Ειδικά όμως το 1995 κυκλοφόρησαν πέντε, ανάμεσά τους το «Νυχτερινό δελτίο» του Πέτρου Μάρκαρη (Γαβριηλίδης) και το «Χαμένο παιχνίδι» του Ανδρέα Αποστολίδη (Άγρα) και το 1998 κυκλοφόρησαν δέκα, ανάμεσά τους το «Κατά συρροήν» του Πέτρου Μαρτινίδη (Νεφέλη), δύο ακόμη μυθιστορήματα των Μάρκαρη και Μαρτινίδη, αλλά και τρία του Γ. Νίκα (Πατάκης), ο «Αρμαγεδών» του Αργύρη Παυλιώτη (Πατάκης), η «Ομίχλη στη λίμνη» της Χρύσας Σπυροπούλου (Οδός Πανός) κ.ά. Το πράγμα έχει αρχίσει να φουντώνει και τη δεκαετία του 2000 θα κυκλοφορούν 10 με 15 βιβλία το χρόνο, με πιο παραγωγική χρονιά το 2006 οπότε, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΑΛ (Ελληνική Λέσχη Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας, www.elsal.gr), κυκλοφορούν 21 ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα.

Η σημερινή άνθηση

Και φτάνουμε στην τωρινή δεκαετία όπου, παρά την κρίση, η εκδοτική αυτή άνθηση δεν ανακόπτεται, αντίθετα συνεχίζει να παίρνει διαστάσεις. Έτσι από τα στοιχεία που υπάρχουν έως τώρα, τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν περί τα 35 με 40 ελληνικά αστυνομικά ανά έτος. Το φαινόμενο δεν έχει ακόμα μελετηθεί, είναι όμως υπαρκτό και δηλώνει μια μεγάλη στροφή: το αστυνομικό μυθιστόρημα θεωρήθηκε –κατ’ εξοχήν στην Ελλάδα- σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα ένα δευτερεύον, παραλογοτεχνικό είδος και η ενασχόληση με αυτό εμπεριείχε συχνά και κάποια απαξία. Εν δυνάμει αναγνώστες πάντα υπήρχαν, αλλά διάβαζαν ξένες –και συχνά κακές, χωρίς επιμέλεια- μεταφράσεις σε εκδόσεις περιπτέρου. Το ελληνικό αστυνομικό, με εξαιρέσεις, κουβαλούσε το σταυρό της κοινωνικής απαξίωσης οπότε, ακόμα και οι συστηματικοί αναγνώστες αστυνομικού, απαξιούσαν να το διαβάσουν.Αυτό τώρα αλλάζει. Και αν δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί ένα μεγάλο φανατικό κοινό ελληνικού αστυνομικού, δημιουργείται μια διευρυμένη συγγραφική βάση που, σιγά σιγά, θα οδηγήσει και στο αγκάλιασμά της από το κοινό. Είναι μια φυσιολογική διαδρομή, το αστυνομικό μυθιστόρημα υπάρχει άλλωστε σε όλες τις χώρες, θα κερδίσει αναπόφευκτα και εδώ τη θέση που του αναλογεί στις προτιμήσεις του κοινού. [gallery columns="4" link="none" size="full" ids="53246,53245,53244,53243"]Νέα ονόματα εμφανίστηκαν και καθιερώθηκαν δίπλα στα παλιότερα του Φίλιππου Φιλίππου (λ.χ. «Ο άντρας που αγαπούσαν οι γυναίκες», εκδ. Πατάκη), της Τιτίνας Δανέλλη («Τα τέσσερα μπαστούνια», εκδ. Καστανιώτη) και των άλλων. Από τη Μαριλένα Πολιτοπούλου («Η μνήμη της πολαρόιντ», «Ο κύριος Μάριος μετάνιωσε αργά», «Η Πηνελόπη των τρένων», εκδ. Μεταίχμιο) που χρησιμοποιεί εντέχνως την πρόσφατη ελληνική Ιστορία στα αστυνομικά της και τη Χίλντα Παπαδημητρίου (επίσης από τις εκδ. Μεταίχμιο, που βγάζουν και πολλά ξένα αστυνομικά) με τα βιβλία «Για μια χούφτα βινύλια», «Η συχνότητα του θανάτου», που εισάγει σε πρωταγωνιστικό ρόλο το στοιχείο της μουσικής, μέχρι την Έλενα Ακρίτα (εκδ. Διόπτρα) που έκανε δυναμικό ντεμπούτο στο είδος με δύο αξιοπρόσεκτα βιβλία («Φόνος 5 αστέρων», «Το μυστικό της μπλε πολυκατοικίας»). Αλλά και αρκετοί ακόμα: H Έρη Ρίτσου, για παράδειγμα, κόρη του Γιάννη Ρίτσου, που έγραψε πρόσφατα το πρώτο της αστυνομικό μυθιστόρημα («Ο νεκρός δολοφονήθηκε») υπογραμμίζει μια σχετική έμφαση που δίνει τελευταία ο εκδοτικός της οίκος, ο Κέδρος, στο ελληνικό αστυνομικό (πρόσφατα έβγαλε βιβλία και των Έρικας Αθανασίου, Δημήτρη Γιατρέλλη, Κωνσταντίνου Κέλλη, καθώς και τον προσφάτως βραβευμένο Δημήτη Μαμαλούκα με το «Ο κρυφός πυρήνας των Ερυθρών Ταξιαρχιών»). Οι εκδόσεις Διόπτρα, που βγάζουν επίσης πολλά ξένα αστυνομικά, εκδίδουν, εκτός από την Έλενα Ακρίτα, και τον Βαγγέλη Γιαννίση («Το μίσος», «Το κάστρο», «Ο χορός των νεκρών») που ζει στη Σουηδία. Στις εκδ. Ψυχογιός υπάρχει η περίπτωση της Χρυσηίδας Δημουλίδου που πλέον γράφει και αστυνομικά μυθιστορήματα, επίσης του Θοδωρή Παπαθεοδώρου που γράφει αστυνομικά με το ψευδώνυμο Θάνος Δραγούμης, μια πολύ πρόσφατη κυκλοφορία του Ηλία Μωραΐτη («Σκληρές αλήθειες») κ.α. Στην εκδοτική άνθηση του ελληνικού αστυνομικού έχουν συμβάλλει πάντως πολλοί εκδοτικοί οίκοι, μέχρι και ο Ίκαρος, που έως και πριν από λίγα χρόνια ήταν απόλυτα ταυτισμένος με την ποίηση, και που τώρα εκδίδει μια ελπιδοφόρα φωνή της αστυνομικής λογοτεχνίας, την Ευτυχία Γιαννάκη («Στο πίσω κάθισμα», «Αλκυονίδες μέρες»). Το μέλλον της ελληνικής αστυνομικής αναμένεται να είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον…"

Βιβλιοφάγος