«Ξέρουν άραγε τις ταινίες μου»; Adieu, Godard!

Δεν νομίζουμε πως έχει υπάρξει ξανά σκηνοθέτης στην ιστορία του κινηματογράφου ο οποίος να έκανε είσοδο σαν αυτή του Jean-Luc Godard. Χωρίς να το περιμένει κανείς, χωρίς κανείς να έχει ακούσει ξανά κάτι γι' αυτόν (σχεδόν), ο Godard έκανε το ντεμπούτο του με το «A bout de souffle», στα ελληνικά «Με κομμένη την ανάσα», ταινία που άφησε ανεξίτηλα σημάδια στον κινηματογράφο και αντιγράφηκε πολλές φορές. Ο Godard έκανε μια ταινία-ορόσημο, ξεκινώντας από μια εντελώς πεζή ιδέα. Ο αντιήρωας της ταινίας απέκτησε πολλούς μιμητές, όπως και ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Το αντισυμβατικό του βλέμμα έφερε λήψεις οι οποίες μέχρι τότε θεωρούνταν «απαγορευμένες» για τον κινηματογράφο, με ατελείωτη κίνηση της κάμερας, τα κοψίματα στη ροή της ταινίας, ο φρενήρης ρυθμός, τα γυρίσματα στον έξω κόσμο. Πράγματα τα οποία σήμερα θεωρούμε «πεπατημένη», το 1960 αποτελούσαν ανήκουστη πρωτοπορία και τα χρωστάμε στον γαλλοελβετό σκηνοθέτη.

Ο δύστροπος Godard

Ο Godard δεν ήταν εύκολος άνθρωπος, όπως οι περισσότερες ιδιοφυίες. Αυτό το έχουν επιβεβαιώσει πολλοί φίλοι, συνεργάτες και… πρώην φίλοι του. Κυρίως οι πρώην φίλοι του. Όπως ο Francois Truffaut, ο οποίος μπορεί να έγραψε το σενάριο για το «A bout de souffle», αργότερα όμως ο Godard τον έφερε στα όριά του κατακρίνοντας μια ταινία του, το «Day For Night» αλλά και… ζητώντας του χρήματα για να φτιάξει μια ταινία ως απάντηση! Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Truffaut έγινε έξαλλος – και όχι, δεν του έδωσε… φράγκο! Σε μια άλλη φάση, αφού είχε σκηνοθετήσει το ντοκιμαντέρ «Sympathy for the devil» για τους Rolling Stones, ο σκηνοθέτης Iain Quarrier έκανε αλλαγές πριν την προβολή του στο Λονδίνο. Ο Goddard πήγε στην προβολή και του έριξε γροθιά στο πρόσωπο! Ακόμη κι έτσι, όμως, δεν υπήρχε άνθρωπος ο οποίος να μην πιστεύει πως ήταν ιδιοφυία.

Η έμπνευση de Godard

Ο πρόεδρος της Γαλλίας, Emmanuel Macron, αποχαιρέτησε τον Godard με ένα tweet, λέγοντας χαρακτηριστικά «[...] χάσαμε έναν εθνικό θησαυρό, το βλέμμα μιας ιδιοφυίας»:

Ο μεγαλύτερος και πλέον ρηξικέλευθος σκηνοθέτης της Nouvelle Vague, του νέου κύματος του Γαλλικού σινεμά αποτέλεσε την έμπνευση για πολλούς άλλους που τον ακολούθησαν. Τα παραδείγματα είναι πολλά και έρχονται ακόμη κι από εκεί που δεν το περιμένει κανείς! Ένα απλό παράδειγμα έρχεται από την απέναντι ακτή του Ατλαντικού, όπου ο Quentin Tarantino ονόμασε την εταιρεία του «A Band Apart» σε ένα τεράστιο homage στην ταινία του Godard «Bande à part». Στην ίδια ταινία κάνει το δικό του homage και ο (επίσης τεράστιος) Bernardo Bertolucci στην ταινία «The Dreamers» την οποία πρέπει να δεις για να καταλάβεις. Αυτά είναι απειροελάχιστα δείγματα της επίδρασης του Godard στον παγκόσμιο κινηματογράφο, με τα ίχνη του να είναι ορατά μέχρι και στις ταινίες στην άλλη πλευρά του Ειρηνικού και τον Ιαπωνικό κινηματογράφο. Αν θες κι άλλα, δες το «Companion to Jean-Luc Godard» για το απόλυτο reference!

Με κομμένο το σενάριο

Ο Godard είχε και περιέργειες. Μια από αυτές ήταν η συνήθειά του να κάνει μοντάζ με εντελώς ανορθόδοξο τρόπο αλλά και να κάνει λήψεις με το σενάριο να μην έχει ολοκληρωθεί αλλά να γράφεται και να αλλάζει συνεχώς από τον ίδιο, μέρα με τη μέρα και ενίοτε λεπτό προς λεπτό! Για παράδειγμα, στην προσπάθειά του να μικρύνει τη διάρκεια του «A bout de souffle», ακολούθησε τη συμβουλή του (σεναριογράφου) Jean-Pierre Melville να αφαιρέσει όλες τις σκηνές που επιβράδυναν την δράση, αλλά το έκανε με τον πλέον ανορθόδοξο τρόπο: άρχισε να κόβει μικρά κομματάκια στα οποία δεν υπήρχε δράση, εφευρίσκοντας με αυτό τον τρόπο το λεγόμενο «jump cut»! Αυτή δεν είναι, άλλωστε, και μια ένδειξη της ιδιοφυίας;

Ο αντισυμβατικός Godard

Το 2011 τιμήθηκε από το Hollywood με Oscar για τη συνολική του προσφορά στον κινηματογράφο. Κι όμως, ο Godard δεν πήγε στην τελετή, λέγοντας πως δεν σημαίνει κάτι γι' αυτόν! «Αν η Ακαδημία θέλει να το κάνει, ας το κάνει. Αλλά μου φαίνεται περίεργο. Αναρωτιέμαι: ποιες απ' τις ταινίες μου έχουν δει; Ξέρουν, άραγε, τις ταινίες μου;».

Το σκοτάδι του Godard

Κάθε πρωτοπόρος έχει και τα δικά του κόλπα. Ένα από τα κόλπα του Godard ήταν η χρήση φιλμ υψηλής ταχύτητας το οποίο όμως ήταν φτιαγμένο για φωτογραφία και όχι κινηματογράφο. Μάλιστα, χρησιμοποιούσε ένα ειδικό μίγμα χημικών για την εμφάνιση του φιλμ, το οποίο διπλασίαζε την ευαισθησία του χωρίς να αυξάνει τον κόκκο! Με αυτό το κόλπο μπορούσε να τραβήξει νυχτερινά πλάνα χωρίς επιπλέον φωτισμό! Παράλληλα, σε αρκετές περιπτώσεις οι ηθοποιοί δεν χρησιμοποιούν μέικ-απ! Με αυτό το τρυκ, ο Godard έδινε στις ταινίες του πιο ρεαλιστική όψη.

Ο Godard στη φαντασία

Μη νομίζεις πως η επιστημονική φαντασία είναι μόνο φωτόσπαθα και εξωγήινοι με… προβοσκίδες. Μπορεί να είναι και κάτι πολύ πιο σκοτεινό και βαθύ. Ούτε όσοι βγάζουν ταινίες επιστημονικής φαντασίας είναι… ατάλαντοι. Παράδειγμα; Μα… ο Godard! Δες το Alphaville και θα καταλάβεις τι σημαίνει πραγματική επιστημονική φαντασία, μέσα από το μάτι του ιδιοφυούς σκηνοθέτη.

Η τελευταία ταινία του Godard… δεν έχει βγει ακόμη

Μπορεί βέβαια να μη βγει και ποτέ. Τον τελευταίο καιρό, ο Godard ζούσε στο Rolle της Ελβετίας, στη λίμνη της Γενεύης. Το να γράψουμε πως ήταν απομονωμένος μάλλον θα ήταν υπερβολή, αλλά σίγουρα δεν άνοιγε την πόρτα σε όσους δεν ήθελε να δει. Όπως στην (γαλλοελληνίδα) Agnes Varda η οποία είχε πάει με κάμερες για να του πάρει συνέντευξη – μάλλον απρόσκλητη. Από την άλλη, είχε τη συντροφιά και τη βοήθεια των συνεργατών του, οι οποίοι τον βοηθούσαν να «συναρμολογήσει» μια τελευταία ταινία. Ο ίδιος είχε αναφέρει σε ανύποπτη στιγμή πως η επόμενή του ταινία θα αφορά τη Βερενίκη του Jean Racine, αλλά και πως θα υπάρξει και γύρισμα, με την πρωταγωνίστρια να θέλει να είναι η (δημοσιογράφος) Natacha Polony! Μακάρι να είχε προχωρήσει με το project και να το δούμε κάποια στιγμή! Μέχρι τότε, όμως, διάβασε το ενδιαφέρον βιβλίο του Ιορδάνη Κουμασίδη πάνω στην «Ελεγεία του έρωτα», μια από τις τελευταίες ταινίες του Godard.