Milan Kundera: Ο κορυφαίος Τσέχος συγγραφέας έφυγε από τη ζωή

Η παγκόσμια λογοτεχνία έχασε ένας από τους σπουδαιότερος σύγχρονους εκπροσώπους της καθώς ο Milan Kundera δεν είναι πια στη ζωή. «Έφυγε» σε ηλικία 94 ετών, στο διαμέρισμά του στο Παρίσι, όπου ζούσε από το 1975, όταν και αυτοεξορίστηκε από την πατρίδα του. Μέσα από τα κείμενά του εξερεύνησε την ανθρώπινη κατάσταση, με έργα όπως το «Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης» να του χαρίζουν παγκόσμια αναγνώριση.

Επαναστάτης, αντιφρονούντας, μα πάνω από όλα συγγραφέας

Γεννημένος στο Μπρνο της σημερινής Τσεχίας, ο Milan Kundera εντάχθηκε από μικρή ηλικία στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Τσεχοσλοβακίας. Το ελεύθερο πνεύμα του όμως δεν άργησε να τον φέρει σε σύγκρουση με το καθεστώς. Το πρώτο του μυθιστόρημα, «Το αστείο», κυκλοφόρησε το 1967 και σατιρίζει τις προπαγανδιστικές τακτικές του κομμουνισμού. Μετά την σοβιετική εισβολή στην Πράγα το 1968 όμως, η κυκλοφορία του έργου του απαγορεύτηκε. Λίγα χρόνια αργότερα θα έφευγε για τη Γαλλία.

Το διασημότερο έργο του είναι αναμφίβολα το μυθιστόρημα «Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης», το οποίο εκδόθηκε το 1984. Πρωταγωνιστές του ο Τομάς και η Τερέζα, μέσα από τη σχέση των οποίων ο Kundera διερευνά πολλές από τις εκφάνσεις της ανθρώπινη κατάστασης. Αγάπη, εξορία, πολιτική, τέχνη διασταυρώνονται και εξετάζονται υπό το πρίσμα της νιτσεϊκής μεταφυσικής, με φόντο την Άνοιξη της Πράγας του 1968 και τη διάλυσή της από τη Σοβιετική Ένωση.

Στο δοκίμιο «Οι προδομένες διαθήκες» θα έγραφε για τις περίεργες συζητήσεις που γεννήθηκαν από τις ιδεολογικές αναζητήσεις του έργο του. «“Είστε Κομμουνιστής, κύριε Κούντερα;” “Όχι, είμαι συγγραφέας”. “Είστε αντιφρονούντας;” “Όχι, είμαι συγγραφέας”. “Είστε αριστερός ή δεξιός;” “Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είμαι συγγραφέας.”» απαντά απλά ο Milan Kundera.

Οι φιλοσοφικές ανησυχίες του έργου του Milan Kundera

Το έργο του Milan Kundera μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα μείγμα φιλοσοφίας, ψυχολογίας και λογοτεχνικού πειραματισμού, συχνά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον γύρω από την ανθρώπινη κατάσταση και την πολυπλοκότητα της ύπαρξης. Οι χαρακτήρες του έχουν βάθος και είναι πλήρως ανεπτυγμένοι, με έντονες ανησυχίες και συναισθήματα. Σε διαφορετική περίπτωση δεν θα μπορούσε να εμβαθύνει στον ανθρώπινο ψυχισμό άλλωστε. Οι περίπλοκοι χαρακτήρες του παλεύουν με τις επιθυμίες, τους φόβους και τις προσδοκίες τους.

Τα έργα του όμως είναι βαθιά ριζωμένα και στο ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής που έζησε και ο ίδιος. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και οι επιρροές τους στην ζωή των ανθρώπων αποτελούν συχνά κεντρικό θέμα των κειμένων του, με τον Kundera να τα σατιρίζει, να τα κριτικάρει ή να τα χρησιμοποιεί κι αυτά ως εργαλείο εξερεύνησης του «είναι». Οι ιστορίες του θέτουν συχνά μεγάλα ερωτήματα σχετικά με το νόημα της ζωής, τη φύση της ελευθερίας και τον ρόλο της τέχνης στην κοινωνία. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο Kundera προβληματίζεται με τον ρόλο της τέχνης στην κοινωνία και το πως αυτή μπορεί να διαμορφώσει την κατανόηση μας για τον κόσμο, να αμφισβητήσει το κατεστημένο και να αποτελέσει μέσο διαφυγής ή αντίστασης εν μέσω καταπιέσεων.

Η γραφή του θα λέγαμε πως είναι διανοητικά συναρπαστική, συναισθηματικά πλούσια, και έντονα στοχαστική, καθιστώντας τον Milan Kundera έναν από τους σπουδαιότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα.

Η περίπλοκη σχέση του Milan Kundera με την Τσεχία

Η απόφασή του να φύγει από την Τσεχοσλοβακία οδήγησε στην ανάκληση της υπηκοότητάς του το 1979. Δύο χρόνια αργότερα θα αποκτούσε τη γαλλική υπηκοότητα και έκτοτε θα έβλεπε τον εαυτό του περισσότερο σαν Γάλλο συγγραφέα παρά σαν Τσέχο. Στο νέο του σπίτι, οι μεταφράσεις έργων όπως το «Η ζωή είναι αλλού» θα μεγάλωναν τη φήμη του και θα του έφερναν διεθνή αναγνώριση. Η δυσαρέσκειά του για την αντιμετώπιση που είχε από την πατρίδα του τον οδήγησε στην απόφαση να γράφει στα γαλλικά. Από το ένατο μυθιστόρημά του, «Η βραδύτητα», και μετά, όλα τα έργα του ήταν στα γαλλικά, με τον Kundera μάλιστα να απαγορεύει τη μετάφραση τους στη μητρική του γλώσσα.

Ακόμα και μυθιστορήματα που έγραψε στα τσεχικά όσο ήταν σε εξορία δεν δημοσιεύονταν στη χώρα του λόγω του ότι είχε απαγορευτεί η κυκλοφορία τους. Και το παράδοξο είναι πως ακόμα και μετά την πτώση του καθεστώτος, η κυκλοφορία τους άργησε να πραγματοποιηθεί. Το κορυφαίο του έργο, «Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης», εκδόθηκε στην Τσεχία μόλις το 2006, 17 χρόνια μετά τη Βελούδινη επανάσταση. Το τελευταίο βιβλίο της σπουδαίας καριέρας του ήταν το μυθιστόρημα «Η γιορτή της ασημαντότητας», το οποίο κυκλοφόρησε το 2013.

Ακόμα και μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Τσεχία, σπάνια επέστρεφε στη γενέτειρά του και όποτε το έκανε φρόντιζε αυτό να γίνεται «αθόρυβα». Η Τσέχικη υπηκοότητά του αποκαταστάθηκε το 2019, ενώ φέτος στο Μπρνο, την πόλη που γεννήθηκε, εγκαινιάστηκε η Βιβλιοθήκη Milan Kundera.

Πολυβραβευμένος, αλλά όχι Νομπελίστας

Χάρη στο σπουδαίο λογοτεχνικό έργο του απέσπασε πολλά βραβεία, όπως είναι λογικό. Το 1975 έλαβε το Βραβείο Ιερουσαλήμ για την Ελευθερία του Ατόμου στην Κοινωνία. Έλαβε το Αυστριακό Κρατικό Βραβείο Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας το 1987, το Βραβείο Herder το 2000, το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Τσεχίας το 2007, το Prix mondial Cino Del Duca το 2009, ενώ το 2010 έγινε επίτιμος δημότης της γενέτειράς του. Το 2011 του απονεμήθηκε το Ovid Prize ενώ το 2020 τιμήθηκε με το Βραβείο Φραντς Κάφκα. Μία σημαντική διάκριση που δεν κατάφερε να κατακτήσει όμως είναι το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Παρότι πάρα πολλές χρονιές θεωρούταν πως είναι μεταξύ των επικρατέστερων διεκδικητών, η Σουηδική Ακαδημία δεν του απένειμε ποτέ αυτή την τιμή.

Τεράστια καριέρα με διαχρονική απήχηση

Μετά από περισσότερες από εννέα δεκαετίες και μία σπουδαία καριέρα μοιρασμένη μεταξύ Πράγας και Παρισιού, η λογοτεχνική συνεισφορά του Milan Kundera έχει ήδη αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα της στον κόσμο. Η μοναδική οπτική του και οι βαθυστόχαστες ιδέες του θα συνεχίσουν να έχουν αντίκτυπο στους αναγνώστες για πολλές γενιές ακόμα.