Εφηβικά μυθιστορήματα: Πώς άλλαξαν τη λογοτεχνία του φανταστικού

Φανταστικοί κόσμοι είναι στο μυαλό μας αυτό το μήνα καθώς μέσα στον Οκτώβριο διαβάζουμε fantasy λογοτεχνία. Μιλώντας για τη λογοτεχνία του φανταστικού το μυαλό των περισσότερων πάει αυτόματα στον J.R.R. Tolkien. Για πολλούς είναι ο πατέρας της σύγχρονης λογοτεχνίας του φανταστικού, οπότε δεν σε αδικούμε αν και εσύ σκέφτηκες αμέσως τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών». Πολλά από τα χαρακτηριστικά του έργου του έχουν γίνει αρχέτυπα του είδους άλλωστε. Μέσα στα χρόνια, όμως, η λογοτεχνία του φανταστικού έχει αλλάξει σημαντικά. Αυτό που παρατηρούμε τελευταία είναι πως η εφηβική λογοτεχνία και ειδικά η εφηβική λογοτεχνία του φανταστικού, έχει φέρει τα πάνω κάτω στο είδος και έχει αφήσει ολοφάνερο το σημάδι της στα σύγχρονα μυθιστορήματα φαντασίας, αλλά και σε άλλα είδη βιβλίων γενικότερα.

Το στίγμα της εφηβικής λογοτεχνίας στη φαντασία

Τα young adult βιβλία διαβάζονται σήμερα από όλες τις ηλικίες, όχι μόνο από εφήβους. Και αυτό έχει αυξήσει σημαντικά την επιρροή τους στα περισσότερα λογοτεχνικά είδη. Το #BookTok, τα βιβλία που γίνονται viral στο TikTok δηλαδή, διαμορφώνει τάσεις και ανεβάζει βιβλία στις λίστες με τα best sellers ακόμα και αρκετά χρόνια μετά την κυκλοφορία τους. Η αρχή αυτού του trend εντοπίζεται μία γενιά πίσω, όπως όλα δείχνουν, με millennials συγγραφείς και αναγνώστες να φέρνουν μερικές από τις σημαντικότερες αλλαγές που παρατηρούμε σήμερα. Millennials και Gen Z έχουν αγκαλιάσει τη λογοτεχνία του φανταστικού και έτσι, τα πρότυπα και οι αρχές που εκφράζουν τις δύο γενιές μεταφέρονται και στα βιβλία. Αυτός είναι και ο λόγος που τα καλύτερα βιβλία για εφήβους – ή τα πιο δημοφιλή, αν προτιμάς – έχουν αφήσει το στίγμα τους στο fantasy είδος γενικότερα.

Τι χαρακτηρίζει τα εφηβικά μυθιστορήματα φαντασίας σήμερα

Ποια είναι, λοιπόν, τα χαρακτηριστικά που κυριαρχούν στα βιβλία για εφήβους τα τελευταία 20 χρόνια, τα οποία έχουν αλλάξει το τοπίο στη λογοτεχνία του φανταστικού; Ας τα εξερευνήσουμε.

Ένα από τα πρώτα πράγματα που θα παρατηρήσει κανείς στα σύγχρονα εφηβικά μυθιστορήματα φαντασίας είναι οι ισχυροί γυναικείοι χαρακτήρες τους. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα όπου οι κεντρικοί ήρωες βιβλίων φαντασίας είναι γυναίκες, όπως στη σειρά βιβλίων «Shadow and Bone». Επιπλέον, στη λογοτεχνία του φανταστικού που απευθύνεται σε εφήβους οι ιστορίες διαδραματίζονται πολλές φορές σε δυστοπικούς κόσμους. Οι σειρές βιβλίων «Αγώνες Πείνας» και «Divergent» είναι δύο από τις πιο χαρακτηριστικές των τελευταίων ετών. Μάλιστα, πέρα από τον δυστοπικό τους κόσμο, έχουμε και σε αυτές ισχυρές πρωταγωνίστριες. Το δυστοπικό υπόβαθρο, με τη σειρά του, «αναγκάζει» την αφήγηση να ασχοληθεί με την πολιτική ή την οικολογία. Και τα δύο είναι θέματα που απασχολούν τους νέους αναγνώστες, άρα δεν μπορούν να λείπουν από τις YA fantasy ιστορίες.

Κάτι ακόμα που έχουμε παρατηρήσει στα εφηβικά μυθιστορήματα φαντασίας είναι η μεγαλύτερη ποικιλομορφία χαρακτήρων. Με αυτό δεν εννοούμε φυσικά τις πολλαπλές μορφές ζωής που συναντά κανείς σε μυθιστορήματα φαντασίας, όπως οι μάγοι, τα ξωτικά ή οι νάνοι. Τα φανταστικά πλάσματα είναι μέρος του είδους από την απαρχή του. Στα σύγχρονα εφηβικά μυθιστορήματα φαντασίας συναντάμε ανθρώπους που παρεκκλίνουν από τα πρότυπα των χαρακτήρων του παρελθόντος. Η αντιπροσώπευση είναι ένα ακόμα θέμα που απασχολεί τους νέους ανθρώπους και αναγνώστες, πράγμα που έχει κάνει την εμφάνισή τους και στα κείμενα των συγγραφέων που δημοσιεύουν βιβλία για εφήβους. Ο διαχωρισμός σε «βιβλία για εφήβους κορίτσια» ή «βιβλία για εφήβους αγόρια» έχει ξεπεραστεί και έτσι τα σημερινά εφηβικά μυθιστορήματα φαντασίας απευθύνονται σε ένα ευρύτερο – εφηβικό και μη – κοινό και είναι λογικό να απαρτίζονται ένα πιο αντιπροσωπευτικό μίγμα χαρακτήρων.

Εφηβικά μυθιστορήματα: Η επίδρασή τους στη λογοτεχνία

Σαν αποτέλεσμα όλων των παραπάνω, η λογοτεχνία του φανταστικού έχει αλλάξει και αντικατοπτρίζει πολλές φορές τα θέματα που κυριαρχούν στα εφηβικά μυθιστορήματα φαντασίας. Αρκετά μυθιστορήματα φαντασίας σήμερα ενσωματώνουν χαρακτήρες με διαφορετικά χαρακτηριστικά, αφηγήσεις με πολιτικό σχολιασμό, ιστορίες που απασχολούνται με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και του μέλλοντος της ανθρωπότητας. Το τελευταίο, μάλιστα, έχει μετατραπεί πλέον σε διακριτό λογοτεχνικό είδος, το climate fiction, ή cli-fi για συντομία, το οποίο συνδέεται έντονα και με την επιστημονική φαντασία. Το cli-fi δείχνει ξεκάθαρα τη δύναμη που έχει πλέον το young adult κοινό στη λογοτεχνία. Οι απόψεις του εφηβικού κοινού διαμορφώνουν τις τάσεις της σύγχρονης λογοτεχνίας, όχι μόνο σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία του φανταστικού, αλλά της μυθοπλασίας γενικότερα. Για άλλους, βέβαια, η εξέλιξη αυτή είναι ένα εντελώς φυσικό φαινόμενο. Όσο νέοι, millennial συγγραφείς έρχονται στο προσκήνιο, τα θέματα των βιβλίων τους δεν γίνεται να μην περιλαμβάνουν τις ανησυχίες τους.

Το μόνο σίγουρο είναι πως σήμερα τα YA novels είναι πιο δημοφιλή από ποτέ, γεγονός που μεγαλώνει την επιρροή τους! Είναι μάλλον φυσιολογικό για την εφηβική λογοτεχνία του φανταστικού να διαμορφώνει τάσεις λοιπόν. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που λατρεύουμε να διαβάζουμε λογοτεχνία του φανταστικού, οπότε οι σημερινές ιδέες και τα πρότυπά της, τα οποία πηγάζουν από βιβλία που προορίζονται για εφήβους, κάνουν την εμφάνισή τους και σε πολλά ακόμα μυθιστορήματα.