Franz Kafka: 100 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Τσέχου μοντερνιστή

Ήταν ένα ήρεμο καλοκαιρινό πρωινό στο γραφικό Klosterneuburg της Νότιας Αυστρίας, όταν η παγκόσμια λογοτεχνία έχασε μία από τις πιο ιδιαίτερες και συνάμα ταλαντούχες της φωνές. Ο Franz Kafka άφησε, σαν σήμερα, την τελευταία του πνοή το 1924, έχοντας προσβληθεί από φυματίωση. Ήταν μόλις 40 ετών. Μπορεί ο ίδιος να μην το γνώριζε, αλλά είχε ήδη πάρει τη θέση που του αναλογούσε ανάμεσα στους μεγαλύτερους Ευρωπαίους λογοτέχνες της σύγχρονης εποχής. Το πνεύμα του Τσέχου συγγραφέα στέκει αγέρωχα πλάι στους κορυφαίους γερμανόφωνους πεζογράφους. Τον Thomas Mann, τον Michael Ende, τον Herman Hesse, τον Rainer Rilke, τον Erich Maria Remarque και τόσους άλλους. Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από το θάνατο του Franz Kafka, θυμόμαστε τη ζωή και τα μεγάλα έργα που χάρισε σ’ όλη την ανθρωπότητα.

Η ζωή & το έργο του Franz Kafka

Οι νουβέλες, όπως και η ίδια η ζωή του Franz Kafka, καθορίστηκαν από εσωτερικές συγκρούσεις και έντονες αντιθέσεις. Γεννημένος το 1883 στην Πράγα, τότε κομμάτι της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, η συνεχής αναζήτηση της ταυτότητας ήταν ένα μόνιμο βάρος στην ψυχή του Kafka, όπως και η ταραχώδης σχέση που διατηρούσε με τον πατέρα του. Ο εβραϊκής καταγωγής γερμανόφωνος Franz μεγάλωσε στην πολυπολιτισμική πρωτεύουσα της Βοημίας, προτίμησε όμως να γράφει στα γερμανικά λόγω του θαυμασμού που ο ίδιος έτρεφε για τη γερμανική ποίηση.

Η εύθραυστη υγεία του, οι ανεκπλήρωτοι έρωτες και η αποστροφή που ένιωθε προς το επάγγελμά του υπάλληλου που ασκούσε, αντικατοπτρίζονται στο μελαγχολικό χαρακτήρα των έργων του. Το πρώτο του διήγημα κυκλοφόρησε το 1902, ενώ τα πιο γνωστά του έργα όπως η «Δίκη», ο «Πύργος» και η «Αμερική» θεωρούνται ημιτελή και εκδόθηκαν μετά το θάνατό του δημιουργού τους. Αυτό όμως δεν εμπόδισε την υστεροφημία του Franz Kafka, ο οποίος έμεινε στην ιστορία της λογοτεχνίας ως «ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος του γερμανόφωνου μοντερνισμού».

Σε πολλά από τα έργα του Kafka επικρατεί η αίσθηση ενός κόσμου παράλογου, ακατάληπτου και αντιφατικού. Στη «Δίκη» και στην «Αποικία των τιμωρημένων», ο άνθρωπος γίνεται έρμαιο μιας άτεγκτης «δικαιοσύνης». Στις επάλξεις του «Πύργου» η λογική δίνει βήμα-βήμα τη θέση της στην παράνοια, ενώ η περίφημη «Μεταμόρφωση» είναι ένας γκροτέσκος αναστοχασμός πάνω στα μεγάλα ερωτήματα της ύπαρξης, πολύ πριν τον «Ξένο» του Camus. Πλάθοντας τις εφιαλτικές του σάτιρες, ο Kafka έβρισκε την πολυπόθητη λύτρωση που αναζητούσε από το στυγνό πρόσωπο της δικής μας πραγματικότητας. Ίσως τελικά να είχε δίκιο όταν έγραφε πως «τα βιβλία που έχουμε ανάγκη είναι εκείνα που πέφτουν σαν το τσεκούρι στην παγωμένη θάλασσα της ψυχής μας».

Η σκοτεινή «καφκική» κληρονομιά

Ακόμα και αν δεν έχεις στο παρελθόν διαβάσει κάποιο από τα μεγάλα έργα του Τσέχου δημιουργού, σίγουρα θα έχεις συναντήσει το επίθετο «καφκικός». Είναι ο ψυχρός τόνος, το αδικαιολόγητο αίσθημα ενοχής και η δυσοίωνη ατμόσφαιρα που κάνει το σύμπαν του Kafka τόσο διεστραμμένα συναρπαστικό. Κόσμοι οι οποίοι πηγάζουν από τη βασανισμένη ψυχή του ίδιου του συγγραφέα. Η καφκική απελπισία δεν προκύπτει μέσα από στυγερούς δολοφόνους, υπερφυσικά πλάσματα ή αδιανόητους αρχέγονους θεούς. Στην πραγματικότητα, είναι οι απρόσωποι εκπρόσωποι του κράτους, οι ανυπέρβλητες δομές της εξουσίας, οι δαιδαλώδεις λαβύρινθοι της γραφειοκρατίας και η μουντή ρουτίνα της καθημερινότητας που κρατούν τον άνθρωπο αιχμάλωτο. Που τον παγιδεύουν και τον βασανίζουν. Προτού τον σκοτώσουν «σαν το σκυλί!», φράση την οποία ο Kafka συνειδητά επιλέγει για να «κλείσει» την ιστορία της «Δίκης». Παρότι απαισιόδοξη και ανέλπιδη, η καφκική αλληγορία παραμένει βαθιά σημαντική για το σύγχρονο άνθρωπο, έναν αιώνα μετά το θάνατο του εμπνευστή της.

100 χρόνια Franz Kafka: Εκδηλώσεις & προτάσεις πολιτισμού

Η καφκική λογοτεχνία είναι ένα σημαντικό κομμάτι του νεότερου τσέχικου και γερμανόφωνου πολιτισμού. Στο πλαίσιο του έτους Κάφκα, έχουμε προσθέσει στην ατζέντα μας μερικές από τις εκδηλώσεις που είναι αφιερωμένες στη μνήμη του. Την Πέμπτη (6/6), ο συγγραφέας Geoffroy de Lagasnerie θα συνομιλήσει με την Αθηνά Αθανασίου στο Ινστιτούτο Γκαίτε με θέμα το ρόλο της εξουσίας στα βιβλία του Kafka. Τη Δευτέρα (10/6), θα ακολουθήσει κινηματογραφική βραδιά, όπου θα προβληθεί η κινηματογραφική μεταφορά του «Πύργου», σε σκηνοθεσία Michael Haneke. Για τους θεατρόφιλους, η Πηνελόπη Φλουρή «ανεβάζει» το «Γράμμα στον πατέρα» στη σκηνή του H.ug, ενώ η σειρά podcast Kafcast έρχεται να φωτίσει γνωστές και άγνωστες πτυχές της ζωής του συγγραφέα.

Η καρδιά της γερμανόφωνης λογοτεχνίας χτυπά στα Public

 Η γερμανόφωνη λογοτεχνία έχει παρελθόν, παρόν και σίγουρα έχει μέλλον. Από τον Goethe και τον Schiller μέχρι τον Sebastian Fitzek και την Jenny Erpenbeck, η οποία χάρισε στη Γερμανία το πρώτο της International Booker Prize, η καρδιά του γερμανόφωνου βιβλίου «χτυπά» δυνατά στα Public! Εδώ θα βρεις τα σπουδαιότερα αριστουργήματα της κλασικής και σύγχρονης γερμανόφωνης λογοτεχνίας και φυσικά όλα τα έργα του Franz Kafka που άφησαν το δικό τους ιδιαίτερο στίγμα στον κόσμο του βιβλίου.

Καλή ανάγνωση!