Στον Νορβηγό Jon Fosse το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023!

Ο μεγάλος νικητής του Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2023 μόλις ανακοινώθηκε! Η κορυφαία λογοτεχνική διάκριση απονέμεται φέτος στον Jon Fosse. Η Σουηδική Ακαδημία επέλεξε τον Νορβηγό συγγραφέα «για τα καινοτόμα θεατρικά και πεζογραφικά έργα του που δίνουν φωνή στα ανείπωτα.» Ο πρόεδρος της επιτροπής, Anders Olsson, ανέφερε πως o Jon Fosse «συνδυάζει τη ριζικότητα στη γλώσσα με τη φύση της νορβηγικής καταγωγής του.» Με την ανακοίνωση του φετινού νικητή διαψεύστηκαν για ακόμα μία φορά τα προγνωστικά, τα οποία φέτος είχαν ως επικρατέστερο όνομα την Κινέζα Can Xue. Από τον Sully Prudhomme το 1901 μέχρι την Annie Ernaux το 2022, 119 συγγραφείς έχουν τιμηθεί με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο Jon Fosse γίνεται ο 120^ος που προσθέτει το όνομά του στο Πάνθεον των συγγραφέων που έχουν λάβει το κορυφαίο λογοτεχνικό βραβείο.

Αναδρομή στο έργο και τη ζωή του Jon Fosse

Ο Jon Fosse γεννήθηκε το 1959 στο Haugesund της Νορβηγίας. Σε ηλικία μόλις 7 ετών είχε ένα σοβαρό ατύχημα στο οποίο κινδύνεψε να χάσει τη ζωή του. Αυτό το συμβάν επηρέασε κατά ένα μεγάλο βαθμό το μετέπειτα έργο του. Σπούδασε συγκριτική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Bergen και αργότερα δίδαξε στην Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής στο Hordaland.

Το τεράστιο έργο του, γραμμένο στη γλώσσα Nynorsk και καλύπτοντας ποικίλα είδη, αποτελείται από μια πληθώρα θεατρικών έργων, μυθιστορημάτων, ποιητικών συλλογών, δοκιμίων, παιδικών βιβλίων και μεταφράσεων. Είναι ένας από τους πιο πολυπαιγμένους θεατρικούς συγγραφείς στον κόσμο σήμερα, αλλά πλέον αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο και για την πεζογραφία του. Αν θες να γνωρίσεις το θεατρικό του έργο τότε η συλλογή «Τρία έργα» είναι μία καλή αρχή. Όσο για την πεζογραφία του, το πρώτο του μυθιστόρημα «Κόκκινο, μαύρο» του 1983, τόσο επαναστατικό όσο και συναισθηματικά ωμό, θίγει το θέμα της αυτοκτονίας και, από πολλές απόψεις, δίνει τον τόνο για το μετέπειτα έργο του.

Βαθυστόχαστα ερωτήματα γύρω από το θάνατο θα τον απασχολήσουν σε πολλά ακόμα έργα του. Στο «Aliss at the Fire» καταφέρνει σε μόλις 74 σελίδες να καταπιαστεί με 200 τέτοια ερωτήματα. Μπορεί πολλά από αυτά να μένουν αναπάντητα, αλλά και μόνο η εξερεύνησή τους οδηγεί στον αναλογισμό της ύπαρξης και της λεπτής γραμμής μεταξύ ζωής και θανάτου. Μία εξίσου δραματική, αλλά υπό διαφορετικό πρίσμα θεώρηση της ζωής συναντάμε στο μυθιστόρημα «Melancholy I-II». Σε αυτό το έργο ο Jon Fosse διεισδύει στο μυαλό του Νορβηγού καλλιτέχνη του δέκατου ένατου αιώνα Lars Hertervig, και μας αφηγείται τα γεγονότα μιας ημέρας, τα οποία επισπεύδουν την ψυχική του κατάρρευση.

Το magnum opus του Fosse, ωστόσο, παραμένει η «Επταλογία» που ολοκλήρωσε το 2021 και αποτελείται από τα έργα: «Other Name», «I Is Another» και «New Name». Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο με τη μορφή μονολόγου, στον οποίο ένας ηλικιωμένος καλλιτέχνης μιλάει στον εαυτό του ως άλλο πρόσωπο. Το έργο εξελίσσεται φαινομενικά ατελείωτα και χωρίς διαλείμματα προτάσεων, αλλά συγκρατείται από επαναλήψεις, επαναλαμβανόμενα θέματα και ένα σταθερό χρονικό διάστημα επτά ημερών. Κάθε ένα από τα μέρη του ξεκινά με την ίδια φράση και καταλήγει με την ίδια προσευχή προς τον Θεό.

Ακόμα και πριν τιμηθεί με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο Jon Fosse είχε λάβει πολλές σημαντικές διακρίσεις. Το 2003 ανακηρύχθηκε ιππότης του Ordre national du Mérite της Γαλλίας, ενώ το 2007 κέρδισε το Σκανδιναβικό Βραβείο της Σουηδικής Ακαδημίας. Το 2010 κέρδισε το Βραβείο Ίψεν, γεγονός αρκετά ταιριαστό αν σκεφτούμε πως έχει χαρακτηριστεί ως «νέος Χένρικ Ίψεν». Το 2014 του απονεμήθηκε επίσης το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας. Στη Νορβηγία είναι τόσο διάσημος που κάθε δύο χρόνια διοργανώνεται το Διεθνές Φεστιβάλ Fosse, στο οποίο ανεβαίνουν στη σκηνή τα θεατρικά του έργα.

Σπουδαία έργα από Νομπελίστες συγγραφείς

Σήμερα η μέρα ανήκει δικαιωματικά στον Jon Fosse. Με περισσότερα από 120 χρόνια ιστορίας όμως, είναι λογικό να κοιτάμε και το παρελθόν του θεσμού, εξερευνώντας το συγγραφικό έργο κι άλλων συγγραφέων που έχουν τιμηθεί με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ας δούμε 10 επιλογές βιβλίων από βραβευμένους συγγραφείς, οι οποίες αξίζει μαζί με τα έργα του Jon Fosse να πάρουν θέση στη βιβλιοθήκη σου, αλλά και στη reading list σου!

Θα ξεκινήσουμε από την νικήτρια του 2022, Annie Ernaux. Ένα από τα κορυφαία έργα της είναι «Το γεγονός», το οποίο μάλιστα έχει μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη, κερδίζοντας το Χρυσό Λέοντα στη Βενετία. Το 2015 η Σουηδική Ακαδημία απένειμε το βραβείο στην Svetlana Alexievich. Σε αυτό συνέβαλε και το σπαρακτικό αριστούργημά της «Τσέρνομπιλ: Ένα χρονικό του μέλλοντος». Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 2010, η Ακαδημία τίμησε το Mario Vargas Llosa για το τεράστιο λογοτεχνικό του έργο, μεταξύ του οποίου  ξεχωρίζει το μυθιστόρημα «Η γιορτή του τράγου». Περνώντας στον προηγούμενο αιώνα, φτάνουμε στο 1999, όταν το κορυφαίο λογοτεχνικό βραβείο στον κόσμο πέρασε στα χέρια του Günter Grass. Ανακάλυψε το έργο του ξεκινώντας από το μυθιστόρημα «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο», το οποία η Ακαδημία αναφέρει στο σκεπτικό της βράβευσης του Γερμανού συγγραφέα. Το 1993 η Ακαδημία επέλεξε να τιμήσει την Toni Morrison, η οποία «σε μυθιστορήματα που χαρακτηρίζονται από διορατική δύναμη και ποιητική σημασία, δίνει ζωή σε μια ουσιώδη πτυχή της αμερικανικής πραγματικότητας.» Και ένα από τα μυθιστορήματα που εκφράζουν στο έπακρο αυτό το χαρακτηρισμό είναι το «Αγαπημένη»

Ένα ακόμα σπουδαίο έργο, το οποίο έπαιξε καταλυτικό ρόλο για τη βράβευση του συγγραφέα του με Νόμπελ είναι και το «Εκατό χρόνια μοναξιά». Ο Κολομβιανός Gabriel García Márquez ανακηρύχθηκε Νομπελίστας το 1982. Μία χρονιά μετά τη βράβευση του Márquez, το Νόμπελ απονεμήθηκε στον Βρετανό William Golding. Κορυφαίο βιβλίο του είναι αναμφίβολα το «Lord of the Flies», το οποίο μάλιστα ήταν και το έργο με το οποίο συστήθηκε στο αναγνωστικό κοινό! Συνεχίζοντας την αναδρομή μας σε συγγραφείς δεν γίνεται να μην σταθούμε σε ονόματα όπως αυτά των John Steinbeck και Ernest Hemingway. Ο πρώτος κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ το 1962, ενώ ο δεύτερος τιμήθηκε από την Σουηδική Ακαδημία το 1954. Το «Grapes of Wrath» είναι ίσως το πιο αξιοσημείωτο έργο της καριέρας του Steinbeck, ενώ το «Old Man and the Sea», ένα από τα κλασικότερα μυθιστορήματα του 20^ου αιώνα, ήταν το τελευταίο έργο του Hemingway που εκδόθηκε πριν φύγει από τη ζωή. Θα κλείσουμε την αναφορά μας σε σπουδαίους Νομπελίστες του παρελθόντος με τον Albert Camus, ο οποίος έλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1957, μόλις σε ηλικία 44 ετών! Εξερεύνησε τις φιλοσοφικές αναζητήσεις του έργου του μέσα από το «The Outsider», ένα από τα σημαντικότερα κείμενά του.