Πολιτική & Λογοτεχνία: Όταν τα μυθιστορήματα αλλάζουν τον κόσμο

Πολιτική και λογοτεχνία. Δύο λέξεις που εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να μοιράζονται πολλά κοινά. Ακόμα και αν μιλάμε για βιβλία, τα σύγχρονα δοκίμια, σπάνια έχουν μορφή έστω και κοντά σε αυτή της λογοτεχνίας. Από την άλλη πλευρά όμως, η λογοτεχνία είναι από τη φύση της πολιτική. Ακόμα και χωρίς τη βούληση του δημιουργού, η συγγραφή ενός έργου είναι από μόνη της πράξη πολιτική. Η δημιουργία δηλαδή ενός κόσμου που δε χρειάζεται και δεν οφείλει να υπακούει σε δομές και κανόνες. Ενός κόσμου άλλοτε ουτοπικά ειδυλλιακού και άλλοτε εφιαλτικά καταπιεστικού. Πολιτικός είναι ο Kafka στον «Πύργο» του, αλλά και η Jane Austen στο «Περηφάνια και Προκατάληψη». Πολιτικός είναι ο Chuck Palanhiuk στο «Fight Club» το ίδιο και περισσότερο η Margaret Atwood στο «Handmaid's Tale». Αυτό το μήνα διαβάζουμε Πολιτική & Ιστορία και τώρα συνεχίζουμε με αριστουργήματα πολιτικής λογοτεχνίας, εκεί όπου το πραγματικό και το φανταστικό γίνονται ένα.

7 έργα λογοτεχνίας για να δεις την πολιτική αλλιώς

«Ζ» - Βασίλης Βασιλικός

Λογοτεχνικό ρεπορτάζ, πολιτικό ντοκουμέντο και ένα βιβλίο σύμβολο της μεταπολεμικής Ελλάδας, το «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού φέρνει μαζί την ιστορία, την πολιτική και τη λογοτεχνία σε ένα συνταρακτικό non-fiction novel που συνεχίζει να συγκλονίζει 57 χρόνια μετά την πρώτη του κυκλοφορία. Αντλώντας έμπνευση από το «Εν Ψυχρώ» του μεγάλου Truman Capote, ο Βασίλης Βασιλικός περιγράφει πιο παραστατικά από ποτέ τα τραγικά γεγονότα της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη. Το βιβλίο έγινε αμέσως σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.  Έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 20 γλώσσες και σήμερα είναι το διασημότερο ελληνικό πεζογράφημα, πίσω μόνο από το θρυλικό «Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη.

«Νάδα» - Jean-Patrick Manchette

Τι σκέφτεσαι όταν ακούς για crime fiction; Αποπνικτική ατμόσφαιρα, ειδεχθή εγκλήματα, δολοπλοκίες, σκοτεινά σοκάκια, καθηλωτικές ανατροπές. Ο Jean-Patrick Manchette έδωσε νέα πνοή στο γαλλικό αστυνομικό μυθιστόρημα «σπάζοντας» το δίπολο ντετέκτιβ-εγκληματία. Αστυνομικό μυθιστόρημα και πολιτικό θρίλερ μαζί, το «Νάδα» ακολουθεί την ιστορία έξι διαφορετικών ανθρώπων που φτάνουν στα άκρα προκειμένου να διατηρήσουν ζωντανή την φλόγα των ιδανικών τους, μα πάνω απ’ όλα το ρομαντισμό της χαμένης τους νιότης. Με πολλαπλές αναφορές στα γεγονότα που όρισαν τον 20ο αιώνα, ο Manchette σχολιάζει σκωπτικά το άδοξο τέλος του Μάη του ’68 και την κοινωνική ταυτότητα της γαλλικής κοινωνίας των '70s.

«Τι ωραίο πλιάτσικο!» - Jonathan Coe

Ακόμα ένας σπουδαίος λογοτέχνης που δε διστάζει να κριτικάρει είναι ο Jonathan Coe. Με διάχυτη την αίσθηση της ειρωνείας και το φλεγματικό βρετανικό χιούμορ «ανά χείρας», ο βραβευμένος Άγγλος συγγραφέας δίνει στο «Τι ωραίο πλιάτσικο!» μια τραγελαφική περιγραφή της Βρετανίας την περίοδο της δεκαετίας του ’80. Περιγράφοντας τις περιπέτειες μιας φανταστικής αριστοκρατικής οικογένειας, ο Coe σχολιάζει με καυστικό τρόπο τη διαφθορά των προνομιούχων τάξεων, τη σαθρότητα του πολιτικού κατεστημένου, την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού και τον αντίκτυπο του θατσερισμού στους κόλπους της βρετανικής κοινωνίας.

«It Can't Happen Here» - Sinclair Lewis

Τα περισσότερα πολιτικά μυθιστορήματα αντανακλούν την εποχή που γράφτηκαν. Κάποια καταφέρνουν να γίνουν διαχρονικά. Τα μεγάλα αριστουργήματα όμως είναι αυτά που καταφέρνουν να προβλέψουν με ακρίβεια το μέλλον, ακόμα και δεκαετίες αργότερα. Το «It Can’t Happen Here» του Sinclair Lewis ανήκει σε αυτά. Για του λόγου το αληθές, αρκεί μόνο να ρίξεις μια ματιά στο premise του βιβλίου που κυκλοφόρησε το μακρινό 1935. Ένας ματαιόδοξος, ρατσιστής δημαγωγός θέτει υποψηφιότητα για την προεδρεία των ΗΠΑ. Πατώντας πάνω στο φόβο και τις αγωνίες των πολιτών, υπόσχεται να κάνει την Αμερική «περήφανη ξανά». Τη στιγμή που θα κερδίσει τις εκλογές, ξεκινά να φανερώνει το πραγματικό του σχέδιο που δεν είναι άλλο από την οριστική κατάλυση της δημοκρατίας. Σου θυμίζει κάποιον;

«Κρέας για τους λύκους» - Hari Kunzru

Αν μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε με έναν όρο το εμβληματικό έργο του Hari Kunzru, τότε αυτό θα ήταν «θρίλερ ιδεών». Στο μυθιστόρημα «Κρέας για τους λύκους» το υπαρξιακό άγχος του Camus εναλλάσσεται με τις προσομοιώσεις του Baudrillard, τον πεσιμισμό του Schopenhauer και την υπερπραγματικότητα των μέσων ενημέρωσης. Πρωταγωνιστής ένας ανώνυμος σαραντάρης συγγραφέας, ο οποίος θέλοντας να ξεπεράσει το συγγραφικό του αδιέξοδο, αναζητά διαφυγή στους δρόμους του Βερολίνου. Εκεί όπου η ιστορία και το παρελθόν αντηχούν ακόμα στους δρόμους του Wannsee και τα κακοδιατηρημένα ψυχροπολεμικά διαμερίσματα της πόλης.

Fahrenheit 451 - Ray Bradbury

Μαζί με το «1984» και το «Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο», το «Fahrenheit 451» του Ray Bradbury είναι από τα σημαντικότερα έργα dystopian fiction που γράφτηκαν ποτέ. Το προφητικό για πολλούς μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα, μιλά για ένα κόσμο όπου κάθε βιβλίο είναι απαγορευμένο από το καθεστώς και ρίχνεται κυριολεκτικά στην πυρά. Ενώ το μακαρθικό κυνήγι μαγισσών μαίνεται στις ΗΠΑ, ο Bradbury μιλά ανοικτά για τον κίνδυνο του κομφορμισμού, του αυταρχισμού, της μισαλλοδοξίας και των εύκολων εφήμερων απολαύσεων.

Ιστορίες από την Κολυμά - Varlam Shalamov

Κλείνουμε με ένα αυτοβιογραφικό αριστούργημα που θα μπορούσε να είναι κάλλιστα έμπνευση του ανθρώπινου νου. Δεν είναι όμως. Ο ταραχώδης 20ος αιώνας ζωντανεύει στις σελίδες του βιβλίου «Ιστορίες από την Κολυμά». Λίγο πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Varlam Shalamov συλλαμβάνεται για αντεπαναστατική δράση από το σταλινικό καθεστώς και στέλνεται να εκτίσει την ποινή του στα σοβιετικά στρατόπεδα εργασίας. Ο ωμός ρεαλισμός αλλά και η λογοτεχνική δεξιότητα του Shalamov έχουν κάνει τις «Ιστορίες από την Κολυμά» βιβλίο-σταθμό στην ιστορία της νεότερης λογοτεχνίας. Μαζί με το ημιαυτοβιογραφικό «Μια ημέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς», το βιβλίο του Ρώσου συγγραφέα, παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις συγκλονιστικότερες μαρτυρίες απέναντι στη βαναυσότητα που ακολουθεί πάντοτε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού.

Βιβλία πολιτικής λογοτεχνίας για έναν καλύτερο κόσμο

Το βιβλίο εδώ και αιώνες είναι φορέας πολιτικών αλλαγών και μέσο αλλαγής της κοινωνικής πραγματικότητας. Η πορεία της πολιτικής σκέψης είναι συνυφασμένη τόσο με το δοκίμιο όσο και με το μυθιστόρημα. Στα ράφια του Public θα βρεις βιβλία πολιτικής, φιλοσοφίας, ιστορίας αλλά και λογοτεχνίας. Η αλλαγή στον κόσμο ξεκινά από μια ιδέα. Και για να θυμηθούμε τον Hugo Weaving στο V for Vendetta: «Ideas are bulletproof».