100 χρόνια José Saramago: Κέρδισε βιβλία του κορυφαίου λογοτέχνη!

«Αν είμαι ειλικρινής σήμερα, τι πειράζει αν το μετανιώσω αύριο;». Η μικρή αυτή φράση που διαβάζουμε στο αριστουργηματικό «Περί Τυφλότητος» εμπεριέχει ολόκληρο το πνεύμα του τεράστιου José Saramago. Η φωνή της Πορτογαλίας γεννήθηκε σαν σήμερα το 1922, στο μικρό χωριό Azinhaga, βορειοδυτικά της Λισαβόνας. 100 χρόνια μετά, ολόκληρη η υφήλιος μνημονεύει ακόμα τον μεγάλο λογοτέχνη, ο οποίος με το έργο του άφησε μια ανεκτίμητη πνευματική παρακαταθήκη στη χώρα της ιβηρικής. Με αφορμή τη σημερινή επέτειο από τη γέννηση του José Saramago, θυμόμαστε τη συναρπαστική ζωή και τα βιβλία του νομπελίστα λογοτέχνη, τα οποία συνεχίζουν να συγκινούν και να εμπνέουν.

José Saramago: Η ζωή του μεγάλου Πορτογάλου συγγραφέα

Μυθιστοριογράφος, ποιητής, δημοσιογράφος και ακτιβιστής, ο José Saramago είναι μια από τις εμβληματικότερες προσωπικότητες της πορτογαλικής λογοτεχνίας. Η ταραγμένη ιστορία της Πορτογαλίας του 20ου αιώνα, αντανακλάται στο πρόσωπο του Saramago, ο οποίος με την πένα του κατόρθωσε να εκφράσει τις αγωνίες, τους κοινωνικούς αγώνες, και την ελπίδα ενός ολόκληρου λαού. Παιδί φτωχής αγροτικής οικογένειας, ο José de Sousa Saramago, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, φοίτησε σε τεχνικό γυμνάσιο προτού ξεκινήσει να εργάζεται ως μηχανικός αυτοκινήτων. Η μεγάλη του αγάπη ήταν το βιβλίο, και η Εθνική Βιβλιοθήκη της Λισαβόνας, το δεύτερό του σπίτι. Εκεί περνούσε τον ελεύθερο του χρόνο διαβάζοντας. To 1944 παντρεύτηκε τη συγγραφέα Ilda Reis. Το μοναδικό τους παιδί, η Violante, γεννήθηκε τρία χρόνια αργότερα.

Τη δεκαετία του ’50 αρχίζει να εργάζεται ως επιμελητής και μεταφραστής, προτού μεταπηδήσει στη δημοσιογραφία. Πολιτικά ανήσυχος και με έντονη ακτιβιστική δράση στο χώρο της αριστεράς, ο Saramago μέσα από τα άρθρα του εξέφρασε τη λαϊκή δυσαρέσκεια κατά της δικτατορίας του Antonio Salazar. Το 1968 γνωρίζει και ερωτεύεται την συγγραφέα Isabel da Nóbrega, στην οποία είναι αφιερωμένα τα βιβλία «Χρονικό του Μοναστηριού» και «Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις». Μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων και την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Πορτογαλία το 1975, ξεκίνησε να αρθρογραφεί ως πολιτικός σχολιαστής στην εφημερίδα Diário de Lisboa, ενώ ήταν επίσης υπεύθυνος και για το πολιτιστικό ένθετο της εφημερίδας.

Αν και το πρώτο μυθιστόρημα του Samarago κυκλοφόρησε το 1947 («Γη της Αμαρτίας»), η διεθνής αναγνώριση του Πορτογάλου συγγραφέα ήρθε τρεις δεκαετίες αργότερα, με το «Χρονικό του Μοναστηριού», και το μυθιστόρημα «Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις», τα οποία σύστησαν τον Saramago στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό. Παράλληλα με το συγγραφικό του έργο, ο José Saramago δεν έπαψε στιγμή να εργάζεται ως δημοσιογράφος και πολιτικός σχολιαστής. Σταθμός στη ζωή του Πορτογάλου λογοτέχνη ήταν η ρήξη του με την Καθολική Εκκλησία, γεγονός το οποίο στάθηκε αιτία να αυτοεξορισθεί στα Κανάρια Νησιά στις αρχές της δεκαετίας του '90. Το 1998, ο José Saramago πέρασε στο πάνθεον της λογοτεχνίας κερδίζοντας το βραβείο Νόμπελ. Έφυγε στις 18 Ιουνίου του 2010 μετά από σκληρή μάχη με τη λευχαιμία.

Ο ασυμβίβαστος, πρωτοπόρος, αγωνιστής José Saramago

Η λογοτεχνική τεχνοτροπία του José Saramago διακρίνεται από την ευφάνταστη και ριζοσπαστική πρόζα που χρησιμοποιούσε σχεδόν σε όλα του τα μυθιστορήματα. Οι μακριές προτάσεις, οι μεγάλες παράγραφοι χωρίς παύσεις, η απουσία σημείων στίξης και η μη συμβατική χρήση των κύριων ονομάτων, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της πειραματικής γραφής του Saramago. Διάχυτοι στα βιβλία είναι επίσης οι πολιτικοί προβληματισμοί και η στοχαστική διάθεση γύρω από τη θρησκεία και το νόημα της ύπαρξης. Μέσα από φανταστικά σενάρια ο José Saramago, πραγματεύεται την ανθρώπινη αποξένωση και τα προβλήματα που γεννά ο αστικός τρόπος ζωής.

Στο «Περί Τυφλότητος», οι άνθρωποι χάνουν σταδιακά την όραση τους. Από εκεί ξεκινά μια προδεδιαγραμένη πορεία προς το χάος, με τον Saramago να περιγράφει μια εύθραυστη και σαθρά δομημένη κοινωνία.

Στον αντίποδα του «Περί Τυφλότητος» βρίσκεται το «Περί Φωτίσεως». Με λεπτό χιούμορ, και έντονα επηρεασμένος από τον υπαρξισμό του Albert Camus, ο José Saramago περιγράφει τις εκλογές σε μια άγνωστη χώρα όπου οι πολίτες απέχουν μαζικά από τις εκλογές. Σύντομα, η αλληλεγγύη και η αλληλοϋποστήριξη αντικαθιστούν την απάθεια των κατοίκων. Απέναντί τους όμως στέκεται πάνοπλο το κράτος.

«Η Χρονιά που Πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις» είναι ακόμα ένα κλασικό μυθιστόρημα του Saramago. Ο ομώνυμος ήρωας περιπλανιέται στη Λισαβόνα του Μεσοπολέμου, αφουγκράζεται τους ανθρώπους της πόλης, ερωτεύεται και έρχεται αντιμέτωπος με το φάντασμα του φασισμού που πλανάται πάνω από την Ευρώπη. Κορυφαία στιγμή του μυθιστορήματος, οι φανταστικοί διάλογοι του Ρικάρντο Ρέις με τον Fernando Pessoa γύρω από την πολιτική, τη λογοτεχνία τη ζωή και το θάνατο.

Τι θα γινόταν όμως αν δεν υπήρχε ο θάνατος; Με αυτό το ερώτημα καταπιάνεται ο Saramago στο διήγημα Περί Θανάτου. Σε μια χώρα δέκα εκατομμυρίων κατοίκων, κανείς δε πεθαίνει. Ενώ η μαφφία (με δύο φ τη θέλει ο συγγραφέας), αναλαμβάνει τα ηνία της κοινωνίας, ο ερχομός του θανάτου με τη μορφή μιας γυναίκας, ανατρέπει τα δεδομένα.

Το υπαρξιακό ερώτημα γύρω από την ανθρώπινη ύπαρξη τίθεται σε πολλά από τα έργα του Πορτογάλου λογοτέχνη. Στο Ο άνθρωπος αντίγραφο, η άδεια από νόημα ζωή του καθηγητή Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ανατρέπεται όταν μια μέρα συναντά τυχαία τον σωσία του. Έκτοτε δε θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος. Για πολλούς το καλύτερο μυθιστόρημα της ωριμότητας του Saramago.

Παρόμοια είναι και η θεματολογία του βιβλίου Η ιστορία της άγνωστης νήσου. Ο Saramago παρουσιάζει επτά ιστορίες όπου ενήλικες, έφηβοι, παιδιά και μυθικά πλάσματα βρίσκονται έρμαια της γραφειοκρατίας και των σχέσεων εξουσίας, οι οποίες, για τον συγγραφέα, συγκροτούν και συνθέτουν τις σύγχρονες κοινωνίες.

Η ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων απασχόλησε έντονα τον Πορτογάλο και στο έντονα αυτοβιογραφικό Ο Φωταγωγός. Μέσα από τα μάτια των ενοίκων μιας λαϊκής πολυκατοικίας της Λισαβόνας, ο Saramago στηλιτεύει το ταξικό χάσμα ανάμεσα στους προνομιούχους και τους αναξιοπαθούντες. Στο μυθιστόρημα ο Saramago διατυπώνει για πρώτη φορά προβληματισμούς που θα τον απασχολήσουν και σε μετέπειτα έργα όπως στο Ιστορία της πολιορκίας της Λισαβόνας και στο Όλα τα ονόματα.

Ανατρεπτικός και ριζοσπάστης ο Jose Saramago δε δίστασε να μεμφθεί με τα έργα του κάθε μορφής δογματισμό. Στα μυθιστορήματα Κάιν και Χρονικό του Μοναστηριού ο Saramago καταφέρεται ενάντια στο χριστιανικό παρελθόν, αντλώντας έμπνευση από τη Βίβλο και το σκοτεινή περίοδο του Μεσαίωνα.

Παρά τη μεγάλη φήμη που απέκτησε ως μυθιστοριογράφος, το μικρόβιο της δημοσιογραφίας δεν εγκατέλειψε ποτέ τον Saramago. Ακόμα και λίγο πριν το θάνατό του συνέχισε να γράφει, σχολιάζοντας τις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στην πατρίδα του Πορτογαλία, τη Μέση Ανατολή και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Τα βιβλία Το Τετράδιο και Το Τελευταίο Τετράδιο περιλαμβάνουν όλα τα άρθρα που έγραψε ο José Saramago για το προσωπικό του blog, από το Σεπτέμβριο του 2008 έως το Μάρτιο του 2009. Άλλα βιβλία του πολυγραφότατου συγγραφέα που κέρδισαν την εκτίμηση του κοινού είναι Το ταξίδι του ελέφαντα, οι Μικρές αναμνήσεις και το συγκινητικό Το μεγαλύτερο λουλούδι του κόσμου.

José Saramago: Διαγωνισμός

Ο José Saramago θεωρείται ο σπουδαιότερος νεότερος εκφραστής των πορτογαλικών γραμμάτων και η φωνή της μεταπολεμικής Πορτογαλίας. Σε όλη του τη ζωή υπηρέτησε πιστά τη λογοτεχνία, μαχόμενος ενεργά για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλο τον κόσμο. Τα Public και οι εκδόσεις Καστανιώτης δωρίζουν σε 5 τυχερούς 5 από τα σημαντικότερα έργα (Περί Τυφλότητος, Περί Φωτίσεως, Η Χρονιά που Πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις, Ο άνθρωπος αντίγραφο, Χρονικό του Μοναστηριού) του José Saramago (1 βιβλίο ανά νικητή). Για να λάβεις μέρος στο διαγωνισμό συμπλήρωσε τα στοιχεία σου στην ειδική φόρμα συμμετοχής μέχρι τις 23 Νοεμβρίου. Πολλαπλές συμμετοχές δε θα ληφθούν υπόψη. 

Καλή επιτυχία!