Κ.Π. Καβάφης: 160 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Αλεξανδρινού

Στοχαστής, οραματιστής, τολμηρός και πάντα ελεύθερος, ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης είναι ίσως η σπουδαιότερη φωνή στην ιστορία της ελληνικής ποίησης. Ο πιο λαμπερός φάρος, που με το φως του συνεχίζει να δείχνει στον καθένα από εμάς το δρόμο προς τη δική του Ιθάκη. Ένα δρόμο στρωμένο με την ξεχωριστή ομορφιά και την μοναδική εκφραστικότητα του καβαφικού λόγου, ο οποίος μιλά στην ψυχή κάθε ανθρώπου, δίχως να γνωρίζει σύνορα και εποχές. Μεταφρασμένος στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και αναγνωρισμένος όσο λίγοι Έλληνες συγγραφείς, ο μεγάλος Αλεξανδρινός έμελλε να αλλάξει με τα ποιήματά του την πολιτιστική παράδοση ενός ολόκληρου έθνους, φτάνοντας στις πιο ψηλές κορυφές της λογοτεχνικής δημιουργίας. Σήμερα συμπληρώνονται 160 χρόνια από τη γέννηση του Κ. Π. Καβάφη, και εμείς κάνουμε μια μικρή αναδρομή στη ζωή και το έργο ενός από τους επιδραστικότερους λογοτέχνες που τίμησαν τα ελληνικά γράμματα.

Κ.Π. Καβάφης: Η ζωή ενός πραγματικού κοσμοπολίτη

«Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια. Μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα», γράφει μεταξύ άλλων ο Κ.Π. Καβάφης σε ένα σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα. Ο Κωνσταντίνος Πέτρου Φωτιάδης Καβάφης, όπως είναι το πλήρες όνομα του μεγάλου ποιητή, γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1863 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Γιος μεγαλέμπορου βαμβακιού και απόγονος Φαναριωτών, ο Κ.Π. Καβάφης μεγάλωσε σε μια εύπορη μεγαλοαστική οικογένεια. Στην Αλεξάνδρεια θα περάσει τα πρώτα του παιδικά χρόνια. Ο θάνατος του πατέρα του και οι εθνικιστικές ταραχές που ξέσπασαν στην  Αίγυπτο, θα αναγκάσουν τη μητέρα του Καβάφη να καταφύγει μαζί με τα παιδιά της στην Αγγλία. Πρώτα στο Λονδίνο και μετά στο Λίβερπουλ.

Κατά τη διάρκεια των μαθητικών του χρόνων, ο Καβάφης αρχίζει να δείχνει την κλίση του προς τη λογοτεχνία. Το 1882, η οικογένεια του Καβάφη αναχωρεί και πάλι αυτή τη φορά με προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Εκεί θα ξεκινήσει για πρώτη φορά την ενασχόλησή του με την ποίηση. Τρία χρόνια αργότερα, ο Καβάφης επιστρέφει στην πολυαγαπημένη του Αλεξάνδρεια. Από το 1891 έως το τέλος του αιώνα, ο Καβάφης θα γράψει πολλά αγαπημένα ποιήματα. Μετά από μία περίοδο που διέμεινε στη Γαλλία, ο Κ.Π. Καβάφης φτάνει για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1902, σε ηλικία 39 ετών. Θα ακολουθήσουν άλλα δύο ταξίδια στην Αθήνα, ο Καβάφης όμως δεν έμεινε ποτέ μόνιμα στην Ελλάδα. Καμία άλλη πόλη δεν μπορούσε να αντικαταστήσει στην καρδιά του μεγάλου λογοτέχνη την αγαπημένη του Αλεξάνδρεια.

Το μεγαλείο της καβαφικής ποίησης

Η συστηματική ενασχόληση του Καβάφη με την ποίηση, ξεκινά μετά τα 40 του χρόνια. Το 1911, γράφει την περίφημη Ιθάκη ενώ στη συνέχεια θα ακολουθήσουν πολλά από τα ποιήματα που έκαναν τον Καβάφη γνωστό σε όλο τον κόσμο. Το συνολικά σώμα της καβαφικής ποίησης περιλαμβάνει 300 σχεδόν ποιήματα. Τα 154 είναι τα λεγόμενα «αναγνωρισμένα», ποιήματα δηλαδή που αναγνώρισε ο ίδιος ο Καβάφης όσο βρισκόταν εν ζωή. Η καβαφική βιβλιοφραφία περιλαμβάνει ακόμη 37 «αποκηρυγμένα» ποιήματα, 75 «κρυμμένα» ποιήματα που βρέθηκαν τελειωμένα στα χαρτιά του δημιουργού και άλλα 30 που έμειναν «ατελή».

Η θεματολογία του Κ.Π. Καβάφη αντικατοπτρίζει το μεγάλο θαυμασμό του ποιητή για την ιστορία, τη φιλοσοφία, τους ελληνιστικούς χρόνους, τη Ρώμη, το Βυζάντιο και φυσικά τον έρωτα. Στα ποιήματα του Καβάφη, γνωστά ιστορικά πρόσωπα διαπλέκονται με προσωπικότητες της μυθολογίας, ενώ δεν είναι σπάνιες οι αναφορές σε γνωστές ή λιγότερο γνωστές πτυχές των ομηρικών και βυζαντινών χρόνων. Αν και λάτρης της ιστορίας, ο Καβάφης συνειδητά αποφεύγει τη σύνδεση με την Ελληνική Επανάσταση και την Ελλάδα των κλασικών χρόνων.

Κοινός πυρήνας των ιστορικών ποιημάτων είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να σταθεί όρθιος σε ένα παρηκμασμένο παρόν, μακριά από τη λαμπρότητα του παρελθόντος. Τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη διαπνέει η έντονη συναισθηματικότητα, ο λιτός λυρισμός και η νοσταλγία για το πάθος και την ομορφιά της νιότης που χάνεται αναπόφευκτα μέσα στο χρόνο. Στα λεγόμενα «φιλοσοφικά» ποιήματα, ο Αλεξανδρινός ποιητής αποτυπώνει στο χαρτί τους ηθικούς και φιλοσοφικούς του στοχασμούς, μιλώντας γύρω από τη μοίρα, τη βούληση του ανθρώπου, την ελευθερία και το θάνατο. Σχεδόν σε όλα τα ποιήματα κυριαρχεί η ιδιότυπη καβαφική γλώσσα, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, η απουσία πολλών επιθέτων, η χρήση των συμβόλων και οι περσόνες μιλούν εξ ονόματος του ποιητή. Σε αντίθεση με πολλούς ποιητές των αρχών του 20ου αιώνα, οι συγγραφικές επιλογές του Κωνσταντίνου Καβάφη παραπέμπουν με θάρρος στο θεατρικό λόγο, μιας και ήταν παθιασμένος θαμώνας του θεάτρου.

Η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη στα πέρατα του κόσμου

Βιβλία ολόκληρα, έχουν γραφεί για την πολιτιστική κληρονομιά του Κ.Π. Καβάφη, η οποία ακόμα και όταν βρισκόταν εν ζωή ξεπερνούσε κατά πολύ τα σύνορα της Ελλάδας. Προσωπικότητες όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Κώστας Ουράνης και πολλοί ακόμη εκπρόσωποι των ελληνικών γραμμάτων έτρεφαν τον μέγιστο σεβασμό για τη σκέψη και το έργο του Καβάφη. «Ο Καβάφης είναι από τα τελευταία άνθη ενός πολιτισμού» έλεγε χαρακτηριστικά ο μεγάλος Κρητικός πεζογράφος.

Σημείο καμπής στη ζωή του Καβάφη υπήρξε η γνωριμία του με τον Βρετανό πεζογράφο Edward Forster. Μάλιστα, ο Άγγλος λογοτέχνης ήταν αυτός που σύστησε την καβαφική ποίηση για πρώτη φορά στο εξωτερικό. Διανοητές όπως ο φουτουριστής Filippo Tommaso Marinetti και ο André Maurois διατηρούσαν επαφές με τον Καβάφη τον οποίο και θεωρούσαν μέγα ποιητή. Τα ποιήματά του δεν άργησαν να φτάσουν σε όλο τον κόσμο. Μέχρι την ύστατη ώρα, ανήμερα των γενεθλίων του το 1933, ο Κ.Π. Καβάφης υπήρξε ένας αφοσιωμένος και αληθινός εραστής της ποίησης. Σήμερα, 160 χρόνια μετά τη γέννησή του, ο μεγάλος Αλεξανδρινός παραμένει ένας από τους επιφανέστερους εκπροσώπους των ελληνικών γραμμάτων και σύσσωμου του ελληνικού πολιτισμού.