100 χρόνια Άλκη Ζέη: Το κουκλοθέατρο, η εξορία & το καπλάνι

Αν υπάρχει μία συγγραφέας στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας που έχει συνδέσει το όνομά της με το παιδικό βιβλίο, αυτή είναι χωρίς αμφιβολία η Άλκη Ζέη. Τα βιβλία της πολυβραβευμένης πεζογράφου έχουν «συντροφεύσει» τρεις γενιές παιδιών και εφήβων, ενώ σήμερα κοσμούν τις βιβλιοθήκες όλων των σχολείων της χώρας. Μάλιστα αν κοιτάξουμε στο δικό μας ράφι, το πιθανότερο είναι πως θα βρούμε κάποιο από τα μαγευτικά μυθιστορήματα της Άλκης Ζέη, η οποία με τη ζωή και το έργο της σημάδεψε όσο λίγοι τα ελληνικά γράμματα. Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννηση της φημισμένης πεζογράφου, το 2023 έχει ανακηρυχθεί ως «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη». Ο Απρίλιος στα Public είναι μήνας Παιδικού Βιβλίου και δε θα μπορούσαμε να μην θυμηθούμε την αγαπημένη συγγραφέα μικρών και μεγάλων, η οποία έφυγε από τη ζωή το 2020 σε ηλικία 97 ετών.

Άλκη Ζέη: Μια συνταρακτική ζωή γεμάτη νέες αφετηρίες

«Από τα μικρά μου χρόνια ως σήμερα, έζησα έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους πολέμους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές. Δεν τα έζησα σαν απλός παρατηρητής, αλλά παίρνοντας ενεργό μέρος κάθε φορά». Η ζωή και τα βιβλία της Άλκης Ζέη είναι στενά συνδεδεμένα με τα γεγονότα που συντάραξαν τον υφήλιο και την Ελλάδα τον 20ο αιώνα. Από τις ακτές της Σάμου, στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και από εκεί στην Αντίσταση και την προσφυγιά. Πρώτα στη Σοβιετική Ένωση και μετά τον ερχομό της Χούντας στο Παρίσι.

Τα μυθιστορήματα της Άλκης Ζέη διαπνέονται από τον αντίκτυπο της ιστορίας και εμπνέονται από τα σκληρά βιώματα. Στα μυθιστορήματα της Άλκης Ζέη όμως, αυτό που κυριαρχεί είναι η αγάπη, η ανθρωπιά, η αξία της αλληλοϋποστήριξης και η σημασία της ελπίδας. Πολλά από τα έργα της Άλκης Ζέη γράφτηκαν όσο εκείνη ήταν ακόμα εξόριστη μαζί με τον σύζυγό της Γιώργο Σεβαστίκογλου. Αυτό όμως δεν της στέρησε το κουράγιο, τη θέληση και τη δύναμη να γράψει πανανθρώπινες ιστορίες που αγκαλιάστηκαν από τους αναγνώστες σε όλο τον κόσμο.

Έργα που αγαπήθηκαν από μικρούς και μεγάλους

Από μικρή η Άλκη Ζέη έτρεφε απέριττη αγάπη για το βιβλίο. Τα πρώτα της κείμενα τα έγραψε όσο ακόμα ήταν μαθήτρια στο γυμνάσιο. Ο «Κλούβιος», ένας από τους ήρωες που δημιούργησε, έγινε στη συνέχεια ο ήρωας του διάσημου κουκλοθέατρου «Μπαρμπα-Μυτούσης». Το πρώτο μυθιστόρημα της Άλκης Ζέη ήταν το πολυαγαπημένο «Καπλάνι της Βιτρίνας» που κυκλοφόρησε το 1963. Ούσα ακόμα πολιτικός πρόσφυγας στην ΕΣΣΔ, η Άλκη Ζέη θέλησε μέσα από το βιβλίο να μοιραστεί με τα παιδιά της τις αναμνήσεις των δικών της παιδικών χρόνων. Μάλιστα, έπρεπε να περάσει ένας χρόνος μετά την έκδοση του βιβλίου προτού η συγγραφέας το δει με τα μάτια της τυπωμένο στα ράφια των ελληνικών βιβλιοπωλείων. Το ημιαυτοβιογραφικό μυθιστόρημα αγαπήθηκε όσο λίγα έργα της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας. Ήταν το βιβλίο που έμελλε να «βάλει» την Άλκη Ζέη σε κάθε ελληνικό σπίτι.

Ακολούθησε σειρά μυθιστορημάτων όπως «Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου», «Ο θείος Πλάτων», «Τα παπούτσια του Αννίβα» κ.α. Το 1987 κυκλοφόρησε το πρώτο «ενήλικο» μυθιστόρημα της Άλκης Ζέη με τίτλο «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα». Στο βραβευμένο βιβλίο η Άλκη Ζέη δε διστάζει να κοιτάξει κατάματα το τραγικό παρελθόν, περιγράφοντας τα ανεξίτηλα σημάδια που άφησε η κατοχή, ο εμφύλιος και η δικτατορία στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας. «Άθελά μου η ζωή μου μπλέχτηκε μέσα στην ιστορία κι έγινα κι εγώ ένα κομμάτι της. Το συγγραφικό μου, λοιπόν, έργο, θέλω δεν θέλω, είναι γεμάτο ιστορία… Αν πέτυχα να κάνω τα παιδιά να την ακούσουν τουλάχιστον, το μέλλον θα δείξει» έχει δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξη.

Πολυγραφότατη και με αστείρευτη έμπνευση, η Άλκη Ζέη δε σταμάτησε ποτέ να κάνει αυτό που αγαπά. Να γράφει δηλαδή θαυμαστές ιστορίες για τα παιδιά που τόσο αγαπούσε. Στη μεταγενέστερη βιβλιογραφία της Άλκης Ζέη βρίσκουμε ξεχωριστά έργα όπως «Η μωβ ομπρέλα», «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της», «Ο Ψεύτης Παππούς», «Ένα παιδί από το πουθενά» και το συγκινητικό αυτοβιογραφικό διήγημα «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο».

Άλκη Ζέη: Η πρέσβειρα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας

Η Άλκη Ζέη θεωρείται, δικαίως, μια από τις σπουδαιότερες φωνές όχι μόνο στο χώρο του παιδικού βιβλίου αλλά και της ευρύτερης ελληνικής πεζογραφίας. Μαζί με την αγαπημένη της φίλη Ζωρζ Σαρή χάραξαν νέους δρόμους στο νεανικό μυθιστόρημα, εισάγοντας το αυτοβιογραφικό όσο και το κοινωνικοπολιτικό στοιχείο. Έχει κερδίσει το Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας (1992) και έχει τιμηθεί με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για τη συνολική της προσφορά στα γράμματα και τον πολιτισμό.

Εξίσου μεγάλη είναι η απήχηση των βιβλίων της Άλκης Ζέη και στο εξωτερικό. Τα έργα της είναι μεταφρασμένα σε πάνω από 20 γλώσσες και κυκλοφορούν σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις. Η ίδια έχει επίσης μεταφράσει αρκετά βιβλία από τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα ρωσικά. Το 2004, η αγαπημένη του αναγνωστικού κοινού ήταν υποψήφια για το Διεθνές Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας Hans Christian Andersen και συνολικά τρεις φορές (2004, 2009, 2015) για το Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας Astrid Lindgren.

100 χρόνια Άλκη Ζέη: Book events για τους φίλους του παιδικού βιβλίου

Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Άλκης Ζέη διοργανώνεται σειρά εκδηλώσεων αφιερωμένες στη ζωή και το έργο της μεγάλης πεζογράφου. Σε αυτά τα events συμμετέχουμε με περηφάνια και εμείς, θέλοντας να δείξουμε για ακόμη μια φορά την αγάπη μας προς το παιδικό βιβλίο. Στις 26 Απριλίου, τα Public Συντάγματος θα υποδεχθούν το αναγνωστικό κοινό σε μια βραδιά αφιερωμένη στο έργο της Άλκης Ζέη. Τέσσερις μέρες νωρίτερα (22/04), θα γίνει παρουσίαση των μυθιστορημάτων «Γατοκουβέντες» και «Η Αλίκη στη χώρα των μαρμάρων» (Public Συντάγματος & Public Τσιμισκή). Στις εκδηλώσεις θα μιλήσουν γνωστοί συγγραφείς, παιδαγωγοί και κριτικοί λογοτεχνίας, φέρνοντας στο προσκήνιο γνώστες και άγνωστες πτυχές από της ζωή της Άλκης Ζέη. Αξίζει να αναφέρουμε πως πρόσφατα το όνομα της Άλκης Ζέη τιμήθηκε στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια, όπου η Ελλάδα συμμετείχε ως «τιμώμενη αγορά».